Kamienie w Biblii

W Biblii symbolika kamienia jest niezwykle bogata. Mogły służyć jako kamienie pamiątkowe, stele, kamienie węgielne. Zakrywały studnie i wejścia do grobowców. Wyrabiano z nich misy, moździerze, przedmioty domowego użytku. Służyły także wymierzaniu kary przez ukamienowanie i były przeciwstawiane chlebowi, jak choćby w scenie kuszenia Jezusa na pustyni.
Kamienie fascynują ludzi od zarania dziejów. Pod nazwą „kamień” kryją się skały, minerały i kamienie pochodzenia organicznego (perły, korale, kość słoniowa). Jednych zachwyca ich barwa, innych oczarowuje kształt. Budzą lęk, przewyższając swą twardością i trwałością kruchą ludzką egzystencję. Sądzono, że pod ich materialną postacią kryje się coś wyższego i tajemniczego. Uważano je za przejaw obecności Bożej, szczególnie meteoryty – „kamienie pochodzące z nieba”. Ich spadaniu towarzyszą detonacje i błyski, gdyż ciała te są rozżarzone i wydzielają odór siarki. W wyniku topnienia pokrywają się rodzajem ciemnego szkliwa, dlatego też wszystkie „niebiańskie kamienie”, były otaczane czcią i mają czarną barwę. Jeden z badaczy napisał, że – „Przy użyciu kamienia i na kamieniu można budować, jego trwanie pozwala zbliżyć się do trwania, czyli do wieczności, zatem do Bóstwa”.
W symbolice wszystkich ludów kamień – trwały, ciężki, solidny, niepodzielny, był zawsze oznaką siły, stabilności i pewności oparcia oraz źródłem życia i płodności. Filozof Filon mówił nawet o kamieniach „obdarzonych duszą”. W Egipcie był symbolem wieczności. Kiedy ciało człowieka uległo rozkładowi, podobizna człowieka utrwalona w kamieniu oraz wyryte imię nadal mogły żyć. Wierzono, że kamienie magazynują ciepło, zimno, wodę i (jako klejnoty) światło. Starożytni okazywali cześć kamieniom i przypisywali im specjalne znaczenie. W Delfach znajdował się kamień omphalos – pępek świata, którym Apollo przywalił zabitego Pytona, syna Gai. Wierzono, że meteoryty zapewniają płodność i przynoszą deszcz. Syzyf w Tartarze wtaczał głaz pod górę za to, że zdradzał boskie tajemnice.
Słowo „kamień” posiada w Piśmie Świętym wiele znaczeń i interpretacji. Biblia Tysiąclecia wymienia go 337 razy, a termin „skała” 139 razy. Kamień, ze względu na skalistość obszaru Palestyny, był ciągle pod ręką i w umysłach Izraelitów. Stąd obecność kamieni na kartach Biblii, począwszy od Księgi Rodzaju, a na Apokalipsie skończywszy. W przypowieści o siewcy Jezus nawiązuje do skalistej palestyńskiej ziemi: Inne padły na miejsca skaliste, gdzie niewiele miały ziemi (Mt 13,5).

KAMIEŃ JAKO PRZEDMIOT KULTU
W niemal wszystkich kulturach starożytnych kamienie miały ważne znaczenie. Na przykład bóstwa staroarabskie miały poświęcony sobie teren, gdzie znajdował się obiekt kultu zwany betylem. Słowo to jest odpowiednikiem etymologicznym zwrotu: bajt il – „dom boga”. Betyl był uważany jednocześnie za siedzibę bóstwa i jego ucieleśnienie. Batil to także nazwa góry w krainie Nadżad (obecnie terytorium Arabii Saudyjskiej), obelisku zwężającego się ku górze, jak również nazwa wiązana ze starodawnym kultem wyżyn i gór. Za betyle służyły skały i grubo ciosane kamienie. Blok kamienny pokryty różnymi ornamentami był miejscem zamieszkania staroarabskiej bogini Al-Lat. Niektóre betyle były przenośne, zabierano je na wyprawy wojenne, inne były stałe. Kamienne betyle wyobrażające bóstwa służyły zarazem jako ołtarze, które oblewano krwią ofiarowanych zwierząt. Niektóre przypominały wizerunki ludzi, ubierano je w ozdobne szaty i obwieszano ozdobami.
Kamienie szlachetne jako „święte kamienie” były rozpowszechnione wśród starożytnych kultur i narodów pogańskich w postaci wisiorków przyczepionych do naszyjnika lub bransolety, były noszone w celu ochrony właściciela przed złem i chorobą, Miały również przynosić szczęście i powodzenie. Zwyczaj noszenia amuletów (talizmanów), zapoczątkowali Egipcjanie, którzy wyrabiali je z masy perłowej, fajansu i kamieni szlachetnych. Z Egiptu zwyczaj ten przejęli Persowie, potem Hebrajczycy i Arabowie.
Pierwszy talizman wykonano z kamienia z góry Talizman, którą według perskich przesądów zamieszkiwały duchy nadające kamieniom magiczne właściwości. Kult kamieni i wiara w ich leczniczą moc był bardzo silny. Jeśli ktoś czuł jakąś wewnętrzną niemoc, osłabienie, to „uciekał się do kamieni”.
W świecie podobnych wyobrażeń żył Izrael. Izraelici nie byli wolni od pokusy powrotu do przekonań panujących w sąsiednich pogańskich ludach. Walka z kultem kamieni (steli) opisana jest na kartach Starego Testamentu.
Oto kilka przykładów:
PAN rozproszy was pomiędzy ludami i niewielu z was zostanie wśród narodów, do których PAN was zapędzi. Tam będziecie służyć bogom, których człowiek wykonał z drewna lub kamienia, którzy nie widzą, nie słyszą, nie jedzą ani nie czują zapachu. Pwt 4,27-28
PAN uprowadzi ciebie i króla, którego ustanowisz nad sobą, do narodu, którego nie znałeś ani ty, ani twoi przodkowie. Tam będziesz służył innym bogom, wykonanym z drewna lub z kamienia. Pwt 28,36
To prawda, PANIE, że królowie Asyrii wyniszczyli te wszystkie narody oraz ich ziemie, a ich bogów powrzucali do ognia, gdyż nie byli to bogowie, lecz wytwór ludzkich rąk, zwykłe drewno i kamień – dlatego ich zniszczyli. Iz 37,18-19
Mówią do drewna: «Jesteś moim ojcem!», a do skały: «Ty mnie urodziłaś!» Jer 2,27
Jednak jej niewierna siostra Juda nie przejęła się tym i również ona zaczęła cudzołożyć. Bez oporów oddała się cudzołóstwu i splamiła kraj. Cudzołożyła z kamieniem i drewnem. Jer 3,8-9
Chwaliłeś bogów ze srebra, złota, z miedzi, żelaza, z drewna i kamienia, którzy są ślepi, nie słyszą i nie wiedzą. Dan 5,23
Izraelici nie mogli oddawać czci drewnu i kamieniom.
„Na pewno nie spełnią się wasze zamysły. Wy mówicie: «Chcemy być jak inne narody i jak plemiona innych krajów oddawać cześć drewnu i kamieniowi” Ez 20,32
Bóg gniewał się na Izraelitów za to, że składali ofiary z napojów i pokarmów gładkim kamieniom z potoku (Iz 57,6); Nie będziecie umieszczali w waszym kraju kamieni rzeźbionych Kpł 26,1
„Nie wolno wam czynić sobie bożków: nie postawicie posągów ani stel ani nie uczynicie w waszym kraju płaskorzeźby w kamieniu, aby się im kłaniać, bo Ja jestem PANEM, waszym Bogiem!” Kpł 26,1
W odróżnieniu od kamieni będących obiektem pogańskich kultów były kamienie pamiątkowe.

KAMIENIE PAMIĄTKOWE
Stawiano je w celu upamiętnienia określonego traktatu:

Wtedy odpowiedział Laban i rzekł do Jakuba: Te córki, to moje córki, a ci synowie, to moi synowie, a ta trzoda, to moja trzoda, i wszystko, co widzisz, jest moje. Lecz cóż mógłbym uczynić dziś tym moim córkom albo ich synom, których one urodziły? Chodź więc teraz, a zawrzyjmy przymierze, ja i ty, i niech ono świadczy o zgodzie między nami. Wziął tedy Jakub kamień i postawił go jako pomnik. I rzekł Jakub do krewnych swoich: Nazbierajcie kamieni. I nazbierali kamieni, i ułożyli z nich kopiec, a potem na tym kopcu urządzili ucztę (Rdz 31,42-45)

przede wszystkim miały one przypominać o przymierzu zawartym między Bogiem a Jego ludem

A owe dwanaście kamieni, które zabrali z Jordanu, postawił Jozue w Gilgal i rzekł do synów izraelskich: Gdy w przyszłości wasi potomkowie pytać się będą swoich ojców: Co znaczą te kamienie? Pouczcie waszych synów, mówiąc: Suchą nogą przeszedł tu Izrael przez Jordan, gdyż Pan, Bóg wasz, wysuszył wody Jordanu przed wami, aż się przeprawiliście, podobnie jak Pan, Bóg wasz, uczynił z Morzem Czerwonym, które wysuszył przed nami, aż się przeprawiliśmy, aby poznały wszystkie ludy ziemi, że ręka Pana jest mocna, i abyście się bali Pana, Boga waszego, po wszystkie dni Joz 4,20-24; 24,26).

W tym dniu, kiedy przeprawicie się przez Jordan do ziemi, którą daje ci Pan, Bóg twój, ustawisz sobie wielkie kamienie i pobielisz je wapnem, i wypiszesz na nich wszystkie słowa tego zakonu, gdy się przeprawisz, aby wejść do ziemi, którą daje ci Pan, Bóg twój, ziemi opływającej w mleko i miód, jak ci obiecał Pan, Bóg twoich ojców. Gdy tedy przeprawicie się przez Jordan, ustawicie te kamienie, o których wam dziś rozkazuję, na górze Ebal, i pobielisz je wapnem Powt Prawa 27;2-4

Kamień jako trwały i trudno zniszczalny materiał nadawał się do uwieczniania tekstów godnych pamięci. Na kamiennych tablicach zostały wyryte przykazania Boże i Prawo.

Gdy skończył rozmawiać z Mojżeszem na górze Synaj, dał mu dwie tablice Świadectwa, tablice kamienne, napisane palcem Bożym (Wj 31,18)

Izraelici upamiętniali miejsca i ważne wydarzenia za pomocą kamieni. W Księdze Rodzaju czytamy:

Kiedy Jakub wyszedł z Beer-Szeby wędrował do Charanu, trafił na jakieś miejsce i tam zatrzymał się na nocleg, gdyż słońce już zaszło. Wziął więc z tego miejsca kamień i położył sobie pod głowę, układając się do snu na tym właśnie miejscu (28,11). Wstawszy więc rano, wziął ów kamień, który położył sobie pod głowę, postawił go jako stelę i rozlał na niego oliwę. I dał temu miejscu nazwę Betel (28,18-19).
Jakub wybiera jeden z kamieni, poświęca go wylewając nań oliwę. Kamień, na który Jakub rozlał oliwę, przypomina starożytne wschodnie kudurru, noszące emblematy bogów opiekujących się danym terytorium.
Co to jest kudurru?
Kudurru (kamień graniczny, stela graniczna) – w Babilonii nazwa kamienia lub kamiennej tabliczki z inskrypcją potwierdzającą nadanie ziemi przez władcę o wysokości ok. 1 m. Kudurru zazwyczaj przechowywane było w świątyni, a właściciel otrzymywał kopię na glinianej tabliczce. Stałym elementem płyty było umieszczenie imienia darczyńcy i obdarowanego, a także odwołanie się do bogów.
Gdy Jakub spał na kamieniu, miał widzenie drabiny sięgającej nieba, nazwał to miejsce Betel (wcześniej nazywało się Luz), kamień stał się znakiem, stelą! W słowie Betel, oznaczającym siedzibę, dom Boga („Bet-El”), można dopatrywać się podobieństwa do betylu, o którym była mowa wcześniej.
Dwukrotnie spotykamy w Biblii nawiązanie do kamienia milowego, granicznego:

Postaw sobie kamienie milowe, ustawiaj drogowskazy, zwróć uwagę na gościniec, na drogę, którą wychodziłeś (Jr 31,21). Stos „kamieni granicznych” wyznaczał granicę posiadłości (Pwt 19,14).
Z kamieni nieciosanych budowano ołtarze ofiarne: A jeśli uczynisz mi ołtarz z kamieni, to nie buduj go z kamieni ciosanych, bo zbeszcześcisz go, gdy przyłożysz do niego swoje dłuto (Wj 20,25).
Z dwunastu kamieni, mających symboliczne znaczenie, prorok Eliasz zbudował ołtarz przed rozprawieniem się z prorokami Baala:
Wyszukał dwanaście kamieni, zgodnie z liczbą plemion wywodzących się od synów Jakuba. Do Jakuba bowiem zostało skierowane słowo PANA: „Będziesz się nazywał Izrael”. Z kamieni tych Eliasz zbudował ołtarz ku czci PANA, a następnie wykopał dokoła ołtarza rów, zdolny pomieścić dwa sea ziarna (miar wysiewu UBG) (1 Krl 18,32).
Kamień był nie tylko materiałem służącym do budowy ołtarzy na których składano ofiary by uczcić imię Jahwe, to również symbol samego Boga.

KAMIEŃ – SYMBOL BOGA, CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA
Spośród wielu imion, pod jakimi Izraelici znali Boga, jedno z nich brzmiało ha Tsur, „Skała”. W czasach biblijnych wydrążone w skale jaskinie i groty niejednokrotnie stawały się miejscem ucieczki dla ludzi poszukujących z różnych powodów bezpieczeństwa. Psalmista modlił się: Wołam do Ciebie z krańców ziemi, gdy słabnie moje serce: na skałę zbyt dla mnie wysoką wprowadź mnie, bo Ty jesteś dla mnie obroną, wieżą warowną przeciwko wrogowi (Ps 61,2) i wyznawał: Bądź mi skałą schronienia i zamkiem warownym (Ps 71,3) oraz skałą mojej ucieczki (Ps 94,22).
Nikt tak święty jak JHWH, bo prócz Ciebie nie ma nikogo, i nie ma Skały jak Bóg nasz
(1 Sm 2, 2; por. Pwt 32, 31)

Kamień, skała i opoka są w Biblii symbolem Boga, jako opiekuna, twierdzy nie do zdobycia (Rdz 49,24; Iz 17,10; 30,29; Ps 9,10; 18,3; ,6; 31,4; 1 Sm 2,2; 2 Sm 22,3 itd.).
Dlatego właśnie Bóg nakazał zbudować świątynię na Skale w Mieście Dawida – Jerozolimie.
To również symbol Chrystusa i Kościoła. Kamień to jednak element przyrody martwej i w takim sensie Biblia wiele razy przeciwstawia żywemu Bogu pozbawione życia kamienne podobizny bożków.
Kamienie są, co prawda, martwe, ale Bóg z kamieni tych może wzbudzić dzieci Abrahamowi (Mt 3,9). Bez Boga człowiek jest także martwy jak kamień, jeśli jednak uwierzy w Chrystusa – „żywy kamień”, zostanie „wbudowany w duchową świątynię” (1 P 2,4).
Symbolika „kamienia” wybiega w przyszłość – mamy nadzieję, że w niezbyt daleką.

KAMIEŃ SYMBOL MESJASZA I JEGO KRÓLESTWA
We śnie Nabuchodonozora pojawia się kamień, który następnie odrywając się, bez ludzkiej ingerencji, od góry (Dn 2,24-44), niszczy wszystkie potęgi świata – to symbol powracającego Chrystusa i mającego nadejść Królestwa Bożego, które położy kres ludzkim, pełnym zła i grzechu rządom na Ziemi.
Daniel powiedział:
Ty, królu, patrzyłeś: Oto posąg bardzo wielki, o nadzwyczajnym blasku stał przed tobą, a widok jego był straszny. Głowa tego posągu była z czystego złota, pierś jego i ramiona ze srebra, brzuch i biodra z miedzi, golenie z żelaza, stopy zaś jego częściowo z żelaza, częściowo z gliny. Patrzyłeś, a oto odłączył się kamień, mimo że nie dotknęła go ręka ludzka, i ugodził posąg w jego stopy z żelaza i gliny, i połamał je. Wtedy natychmiast uległy skruszeniu żelazo i glina, miedź, srebro i złoto – i stały się jak plewy na klepisku w lecie; uniósł je wiatr, tak że nawet ślad nie pozostał po nich. Kamień zaś, który uderzył posąg, rozrósł się w wielką górę i napełnił całą ziemię. Dan.2;31-35
To ingerencja Boga, który wyśle swojego Syna na Ziemię, sprawi, że: Każdy, kto upadnie na ten kamień, rozbije się, a na kogo on spadnie, zmiażdży go (Łk 20,17). Ten destrukcyjny, niszczący ludzkie potęgi kamień jest też kamieniem dającym podwaliny nowego niezniszczalnego Królestwa, które napełni całą Ziemię – kamień niszczy ale też buduje. Oczekujemy tego czasu – to jeszcze kwestia przyszłości. Jednak ten Kamień symbolizujący Chrystusa jest dla nas ważny już teraz – to kamień węgielny.

KAMIEŃ WĘGIELNY
Hebrajski zwrot rosz pina – dosłownie: głowa kąta (węgła, narożnika domu), to po polsku „kamień węgielny” lub „kamień węgłowy”. Oczywiście ta nazwa nie ma nic wspólnego z węglem, pochodzi ona od „węgła” czyli narożnika łączącego ściany. Kiedyś zakładanie pod budowę domu kamienia węgielnego, na którym było wyryte imię wznoszącego, było bardzo ważnym momentem. Dzisiaj jest to jedynie piękny zwyczaj. Na Wschodzie ważną rolę odgrywał kamień narożny. Wiązał on dwie części murów, a właściwie sprzęgał cały budynek, dlatego musiał być odpowiednich rozmiarów. W kamieniu narożnym przechowywano tabliczki z pamiątkowymi napisami. Kamień węgielny jest wymieniony w Biblii 12 razy.
Kamień węgielny pełnił szczególną rolę w każdej budowli, od niego rozpoczynano jej wznoszenie. Sam Bóg położył „kamień węgielny” pod Ziemię kiedy ją stwarzał, czytamy o tym w Księdze Hioba.
Gdzieś był, gdy zakładałem ziemię? Powiedz, jeżeli znasz mądrość. Kto wybadał jej przestworza? Wiesz, kto ją sznurem wymierzył? … Kto założył jej kamień węgielny ku uciesze porannych gwiazd, ku radości wszystkich synów Bożych? Hi 38,4.
Kamień węgielny – określenie to występuje w Księdze Psalmów (118,22): Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym oraz u Izajasza: Oto Ja kładę na Syjonie kamień, kamień dobrany, węgielny, cenny, do fundamentów założony Kto wierzy nie potknie się (28,16), a na kartach Nowego Testamentu nabiera ono nowego znaczenia – przeczytajmy kilka tekstów.
Jezus im rzekł: Czy nigdy nie czytaliście w Piśmie: Właśnie ten kamień, który odrzucili budujący, stał się głowicą węgła. Pan to sprawił, i jest cudem w naszych oczach Mat.21;42
Zbliżając się do Tego, który jest żywym kamieniem, odrzuconym wprawdzie przez ludzi, ale u Boga wybranym i drogocennym, wy również, niby żywe kamienie, jesteście budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa. To bowiem zawiera się w Piśmie: Oto kładę na Syjonie kamień węgielny, wybrany, drogocenny, a kto wierzy w niego, na pewno nie zostanie zawiedziony. Wam zatem, którzy wierzycie, cześć! Dla tych zaś, co nie wierzą, właśnie ten kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się głowicą węgła – i kamieniem upadku, i skałą zgorszenia 1 P 2;4-7
Kamień wspomniany w Psalmie 118, najpierw jest odrzucony, a potem wzięty jako kamień wybrany, szczególny, wyjątkowy. Odnosi się to do samego Jezusa, który został odrzucony przez Izrael i jego przywódców religijnych. Chrystus opowiedział o tym w przypowieści o nieuczciwych dzierżawcach winnicy – przeczytajmy fragment Mar 12.6-8:
Miał (właściciel winnicy – Bóg) jeszcze jednego, ukochanego syna (oczywiście chodzi o Jezusa Chrystusa). Posłał go jako ostatniego do nich (wcześniej Bóg posyłał do swojego ludu proroków, których spotykał podobny los), bo sobie mówił: Uszanują mojego syna. Lecz owi rolnicy (przywódcy religijni) mówili nawzajem do siebie: to jest dziedzic. Chodźcie, zabijmy go, a dziedzictwo będzie nasze. I chwyciwszy, zabili go i wyrzucili z winnicy (winnica jest symbolem Izraela w Biblii) Mar 12;6-8
Słowa przypowieści wkrótce się wypełniły. Zacytujmy jeszcze słowa Piotra wypowiedziane do starszych, uczonych w Piśmie i arcykapłanów:
… to niech będzie wiadomo wam wszystkim i całemu ludowi Izraela, że w imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka – którego ukrzyżowaliście, a którego Bóg wskrzesił z martwych – że przez Niego ten człowiek stanął przed wami zdrowy. On jest kamieniem, odrzuconym przez was budujących, tym, który stał się głowicą węgła. I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni Dz. Ap. 4;10-12
Jednak Bóg wybrał Chrystusa, który „nauczył się posłuszeństwa przez to co wycierpiał i osiągnął pełną doskonałość” jak czytamy w Liście do Hebrajczyków (Hbr.5;8-9), stał się On wyjątkowym, drogocennym kamieniem węgielnym nowego przymierza, aby wszyscy, „którzy są mu posłuszni” dostąpili zbawienia wiecznego (w. 9).
Chrystus jest kamieniem węgielnym, który łączy mające nadejść Królestwo Boże z obietnicami danymi patriarchom i chwałą wierzących. Jest też kamieniem obrazy i zgorszenia dla niewierzących. Jest także głową i kamieniem węgielnym Kościoła, którego fundament stanowią apostołowie, wierni zaś są połączonymi miłością Chrystusową żywymi kamieniami tej budowli.
Paweł w Liście do Efezjan, nawiązując do tej idei, napisał:
A więc nie jesteście już obcymi i przechodniami, ale jesteście współobywatelami świętych i domownikami Boga – zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, gdzie kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus (Ef. 2,19 -20).
Chrystus jako kamień węgielny łączy ze sobą dwie ściany (apostołów i proroków) i jest podstawą, na której wyrasta budowla po to, aby się stać przybytkiem, w którym będzie mieszkał Bóg.
Ten kamień węgielny połączył również Żydów i pogan (to kolejne dwie ściany) w nowej społeczności wierzących. On sprawił, że z dwojga jedność powstała, i zburzył w ciele swoim stojącą pośrodku przegrodę z muru nieprzyjaźni (Ef.2;14) – w tym fragmencie również występują elementy burzenia i łączenia – budowania.
Jednym z ważnych elementów tej duchowej budowli był Piotr.

PIOTR – PETROS – KAMIEŃ
Większość biblijnych przekładów tłumaczy greckie słowo petros (Piotr) jako Skała co nie jest zgodne z prawdą. Sugeruje to, że Kościół zbudowany miał być na Piotrze – Skale, a nie na Chrystusie. Takie jest stanowisko chociażby Kościoła Katolickiego, który uznaje Piotra za pierwszego papieża. Czy Kościół miał być zbudowany na człowieku? Ta koncepcja nie pasuje do przeczytanych wcześniej fragmentów Listu do Efezjan jak i samych słów Jezusa.
Zobaczmy jak fragment Mat.16;15-19 oddaje tzw. przekład dosłowny:
Wówczas zapytał: A wy za kogo Mnie uważacie? Wtedy Szymon Piotr powiedział: Ty jesteś Chrystus, Syn Boga żywego. A Jezus w odpowiedzi zwrócił się do niego: Szczęśliwy jesteś Szymonie, synu Jony, bo nie ciało i krew objawiły cito, lecz mój Ojciec, który jest w niebie. A ja ci mówię: ty jesteś Kamieniem (gr. Petros w odróżnieniu od słowa Petra – skała), a na tej opoce zbuduję mój Kościół i bramy hadesu nie przemogą go Mat.16;15-19.
Piotr jest kamieniem (okruchem skalnym), a Opoką, Skałą na którym miał być zbudowany Kościół to – Chrystus, Syn Boga żywego, którego rozpoznał i wyznał Szymon Piotr.

KAMIEŃ JAKO MATERIAŁ BUDOWLANY
Kamień jest ze swej natury materiałem budowlanym. Zostaje poddany obróbce, jest w większości przypadków trwały i odporny na warunki atmosferyczne. W czasach biblijnych był podstawowym budulcem, stąd nie dziwi fakt, że w tekstach biblijnych ponad 40 razy pojawia się w takim właśnie znaczeniu.
Do budowy Świątyni jerozolimskiej użyto ciosanych kamieni:
Król polecił im, aby kazali wyłamywać kamienie wielkie, wyborowe i ciosane na założenie fundamentów budowli. Murarze więc Salomona i murarze Hirama wraz z Giblitami ciosali i przygotowywali drewno i kamienie na budowę świątyni (1 Krl 5,31-32).
Świątynia w Jerozolimie została zburzona w roku 70 n.e. Obecnie jednak budowana jest nowa, mająca duchowy wymiar świątynia, której wcześniejsza była tylko „cieniem rzeczy przyszłych”. Jej budowniczym jest sam Chrystus.

JEZUS BUDOWNICZY – ŻYWE KAMIENIE
Panuje powszechne przekonanie, że Józef mąż Marii oraz Jezus byli cieślami, osobami zajmującymi się obróbką drewna. Tak też przedstawia to większość tłumaczeń.
W Mat. 13; 54-55 czytamy Przyszedłszy do swego miasta rodzinnego, nauczał ich w synagodze, tak że byli zdumieni i pytali: Skąd u Niego ta mądrość i cuda? Czyż nie jest On synem cieśli? Czy Jego Matce nie jest na imię Mariam, a Jego braciom Jakub, Józef, Szymon i Juda?
A w Mar. 6;2-3 Skąd On to ma? (chodzi o Jezusa) I co za mądrość, która Mu jest dana? I takie cuda dzieją się przez Jego ręce. Czy nie jest to cieśla, syn Maryi, a brat Jakuba, Józefa, Judy i Szymona? Czyż nie żyją tu u nas także Jego siostry?
Użyte tu greckie słowo tekton tłumaczone jako cieśla w rzeczywistości oznacza kamieniarza, budowniczego – kogoś kto zajmuje się obróbką kamieni. To poniekąd wyjaśnia wielość odniesień do kamieni w nauczaniu Chrystusa. Chrystus buduje swój kościół – świątynię „obrabiając” żywe kamienie, którymi są wierzący. Kamienie by pasowały do całej budowli muszą być odpowiednio obrobione, ukształtowane – dotyczy to przemiany jaką powinni przejść wszyscy, którzy uwierzyli w Ewangelię. Nawiązuje to do obróbki kamieni użytych do budowy świątyni w Jerozolimie, teraz ma to jednak wymiar duchowy gdyż kamieniami – nie martwymi, lecz żywymi są wierzący, którzy muszę być poddani „obróbce” by stać się częścią Domu w którym zamieszka Bóg.
Apostoł Piotr napisał:
Zbliżając się do tego, który jest żywym kamieniem, odrzuconym wprawdzie przez ludzi, ale u Boga wybranym i drogocennym, wy również, niby żywe kamienie, jesteście budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa (1 P 2,4-5).

CHRYSTUS JAKO KAMIEŃ OBRAZY I SKAŁA ZGORSZENIA
Izajasz napisał:
Tylko Pana Zastępów miejcie za Świętego, niech On będzie waszą bojaźnią i On waszym lękiem! I będzie wam świętością i kamieniem obrazy, i skałą potknięcia dla obydwu domów Izraela, sidłem i siecią dla mieszkańców Jeruzalemu Iz.8;13-15
Tak mówi Wszechmocny, Pan: Oto Ja kładę na Syjonie kamień, kamień wypróbowany, kosztowny kamień węgielny, mocno ugruntowany: Kto wierzy, ten się nie zachwieje Iz. 28;16
Do tych właśnie tekstów odnosi się apostoł Paweł w swoim Liście do Rzymian:
To, że poganie nie zabiegając o usprawiedliwienie, osiągnęli usprawiedliwienie, mianowicie usprawiedliwienie z wiary, a Izrael, który zabiegał o Prawo usprawiedliwiające, do celu Prawa nie doszedł. Dlaczego? Ponieważ zabiegał o usprawiedliwienie nie z wiary, lecz – jakby to było możliwe – z uczynków. Potknęli się o kamień obrazy, jak jest napisane: Oto kładę na Syjonie kamień obrazy i skałę zgorszenia, a kto wierzy w niego, nie będzie zawstydzony Rz.9;31-33
W Nowym Testamencie to sam Jezus jest kamieniem obrazy. Opowiedzenie się za Nim lub przeciw Niemu decyduje o ostatecznym zbawieniu lub potępieniu człowieka. Powoływanie się Izraela – zdaniem Pawła – na własne uczynki, zamiast na łaskę, jest właśnie potknięciem się o kamień obrazy. To Chrystus, będąc kresem Prawa, został ustanowiony Zbawicielem dla wszystkich wierzących zarówno Żydów jak i pogan.
Sam Jezus także wskazuje na taką destrukcyjną rolę kamienia: Każdy, kto upadnie na ten kamień, rozbije się, a na kogo on spadnie, zmiażdży go (Łk 20,17). Kto potknie się o ten kamień, upadnie ku własnej zgubie, na Sądzie Ostatecznym zaś „Chrystus – kamień” skruszy swoich wrogów. Chrystus jest kamieniem upadku i skałą zgorszenia jak pisze apostoł Piotr:

Dla tych zaś, co nie wierzą, właśnie ten kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się głowicą węgła i kamieniem upadku, i skałą zgorszenia. Ci, nieposłuszni słowu, upadają, do czego zresztą są przeznaczeni (1 P 2,8)

Wiara zadecyduje o tym, czy Chrystus jako kamień będzie dla kogoś zbawieniem, czy też przyczyną potępienia.

KAMIEŃ JAKO BROŃ, NARZĘDZIE KARY l SĄDU

Żydzi używali kamieni przede wszystkim jako broni oraz narzędzia kary. W Starym Testamencie kamień był używany jako broń. Podobnie jak w innych armiach starożytnego Bliskiego Wschodu, również w wojskach Izraela i Judy były oddziały procarzy, którzy miotali kamieniami. W Księdze Sędziów czytamy o walce Izraelitów z Beniaminitami:

W całym wojsku było siedmiuset mężów wyborowych, nie używających w boju prawej ręki i każdy z nich ciskał z procy kamieniem tak celnie, że włosa nie chybił (Sędziów 20,16).

Również Dawid jest ukazany jako procarz:

Tak to Dawid odniósł zwycięstwo nad Filistynami procą i kamieniem; trafił Filistyna i zabił go, nie mając w ręku miecza (1 Sm 17,50).

Autor Księgi Jozuego przedstawia Boga, który walczy u boku swego narodu, używając broni podobnej do tej, jakiej używa jego naród.

Gdy w czasie ucieczki przed Izraelem byli na zboczu pod Bet-Choron, Pan zrzucił na nich z nieba ogromne kamienie aż do Azeki, tak że wyginęli. I więcej ich zmarło wskutek kamieni gradowych, niż zginęło od miecza Izraelitów (Joz 10,11)

Żydzi używali kamieni również jako narzędzi kary, kamienowali m. in. bałwochwalców i bluźnierców. W Piśmie Świętym 14 razy jest mowa o kamienowaniu. Dla chrześcijan kamień stał się narzędziem męczeństwa Szczepana, pierwszego męczennika.

Biały kamień w starożytności oznaczał wyrok uniewinniający oskarżonego, w zawodach sportowych był wręczany zwycięzcy, a przy wyborach wskazywał pożądanego kandydata. Dni szczęśliwe i świąteczne oznaczano białymi kamieniami. Wszystkie te znaczenia łączą się w Chrystusie. Tajemniczy biały kamień wspomniany jest w Apokalipsie Jana: Zwycięzcy dam manny ukrytej i dam mu biały kamyk, a na kamyku wypisane imię nowe, którego nikt nie zna, oprócz tego, kto (je) otrzymuje (Ap. 2,17).

KAMIEŃ GROBOWY
Kamienie ustawiano również na grobach, jako znak tego co wieczne, niezniszczalne.
A Rachela umarła i została pochowana przy drodze do Efrata, czyli Betlejem. Jakub ustawił stelę na jej grobie. Kamień tan stoi na grobie Racheli po dziś dzień Rdz. 35;20

Absalom jeszcze za swego życia zbudował sobie stelę w Dolinie Królewskiej. Tłumaczył sobie: Nie mam syna, który by upamiętnił moje imię. Pomnik nazwał swoim imieniem. Jeszcze do dziś nazywa się go „Ręką Absaloma” 2Sam 18;18

Szczególną rolę odegrał w historii Zbawienia kamień grobowy. W czasach Jezusa ciała zmarłych składano w naturalnych grotach lub w wykuwanych w skałach zagłębieniach. Wejście do komnaty grobowej – zazwyczaj niskie i przyozdobione – było z daleka dobrze widoczne, ponieważ ze względów rytualnych – dotknięcie grobu powodowało nieczystość – pobielano je wapnem. Drogę do grobowca zamykał właśnie kamień (gr. lithos).
Ciało Jezusa złożono w grobowcu należącym do Józefa z Arymatei.
Ten kupił płótno, zdjął Jezusa [z krzyża], owinął w płótno i złożył w grobie, który wykuty był w skale. Przed wejście do grobu zatoczył kamień Mk 15,46

Na otwór wejściowy zatoczono „wielki” kamień (Mt), „bardzo wielki” (Mk).
Właśnie ten wielki kamień stał się pierwszym widocznym znakiem Zmartwychwstania. Niewiasty w drodze do grobu zastanawiały się, kto im go odsunie, by mogły wejść do środka i namaścić ciało Jezusa. Kamień był jednak odrzucony. Stał się przez to powodem zdumienia, strachu, niepewności, a także – jak się później okazało – znakiem wielkiej nadziei i radości.

Wielki, ciężki kamień z grobu Jezusa może symbolizować wielkość i ciężar grzechów ludzkości, a odsunięcie kamienia oznacza usunięcie win i zwycięstwo nad mocą śmierci.

KAMIEŃ W METAFORYCE BIBLIJNEJ
W metaforyce biblijnej kamień jest ponadto obrazem zatwardziałości serca:
Serce ma twarde jak skała, jak dolny kamień młyński Hi 41;16
Dam im jedno serce i wniosę nowego ducha do ich wnętrza. Z ciała ich usunę serce kamienne, a dam im serce cielesne Ez 11;19

Obojętność i twardość serca czynią człowieka podobnym do kamienia. Gdy nasienie Słowa Bożego spada na skalistą glebę serca (inne padły na miejsca skaliste Mt 13;5-6) , nie przynosi owoców.
Biblia wspomina również kamień młyński (12 razy), ma on najczęściej symbolikę negatywną:

Lecz kto by się stał powodem grzechu jednego z tych małych, którzy wierzą we Mnie, temu byłoby lepiej kamień młyński zawiesić na szyi i utopić go w głębi morza (Mt 18,6).

Anioł rzuca wielki kamień młyński do morza na znak przeciwko Rzymowi, nowemu grzesznemu Babilonowi (Ap 18,21). Czterokrotnie w Biblii użyto sformułowania kamień na kamieniu: Ag 2,15; Mt 24,1-2; Mk 13,2; Łk 21,5-6.

Kamieni i narzędzi z nich wytworzonych używano do wielu codziennych prac, powiedzielibyśmy pospolitych, ale Biblia wiele miejsca poświęca kamieniom szlachetnym ich znaczenie było inne.

KAMIENIE SZLACHETNE
Kamienie szlachetne od zawsze fascynowały człowieka w równym stopniu co budowle wznoszone z kamieni i spadające z nieba meteoryty, ze względu na blask, barwę i rzadkość występowania. Starożytni przypisywali występującym w ziemi minerałom cudowną moc, zwłaszcza tym o świetlistym blasku. Uważano, że powstały one na skutek działania ognia i wody. Według innych opowieści miały powstać w ziemi jak „krople z nieba” pod wpływem światła niebieskiego, podobnie jak powstają krople żywicy. Bardzo popularne było przekonanie, że pochodzą ze śliny węża, stąd w wielu opowieściach ludowych kamienie szlachetne znajdują się na czołach, oczach i ustach wężowych potworów – strażników, takich jak np. smoki. O tym, że drogocenne kamienie rozsypały się po ziemi, gdy z nieba spadał w otchłań Archanioł Lucyfer (imię szatana gdy był w niebie), możemy przeczytać w jednej z legend chrześcijańskich. Wszystkie opowieści łączą kamienie szlachetne z Bogiem, ze sferą niebios i tajemniczymi siłami oraz ze znakami zodiaku.
Kamienie szlachetne szczególnie ceniono wśród innych minerałów z powodu rzadkości występowania, twardości, barwy, połysku i niezwykłej właściwości załamywania światła. Ludzie od dawna przypisywali kamieniom szlachetnym tajemniczą i religijną moc. Poeci nazywali je „podziemnymi kwiatami”. Nie wiemy, kiedy człowiek po raz pierwszy znalazł drogi kamień, ale od niepamiętnych czasów przypisywano im wyjątkowe właściwości. Wierzenia w ich magiczną moc przejęli z Indii Babilończycy, którzy słynęli z przepychu, później Hebrajczycy, Grecy i Rzymianie.
U starożytnych ludów Wschodu przypisywano im magiczną, uzdrowicielską siłę. Układano je na zwłokach podczas pogrzebu wierząc, że zapobiegają psuciu i gniciu ciała.

Kamienie szlachetne i klejnoty łączą się w Biblii z ozdobą i pięknem, bogactwem i władzą oraz z obrazem świętości. W czasach biblijnych ozdabiały sprzęty kultowe i strój arcykapłana, co miało być dla ludu znakiem autorytetu Boga. Kamienie znajdowały się także na naramiennikach efodu i pektorale: kamienie onyksowe i inne drogie kamienie dla ozdoby efodu i pektorału (Wj 25,7);
Weźmiesz dwa kamienie onyksowe i wyryjesz na nich imiona synów Izraela (Wj 28,9); Dwa te kamienie umieścisz na obu naramiennikach efodu jako kamienie pamięci o synach Izraela (Wj 28,12).

Napierśnik (hebr. choszen) Urim-Tumin był integralną częścią efodu, wykonany z tych samych wyjątkowo pięknych i szlachetnych materiałów, ale najbardziej znaczącą i najważniejszą częścią pektorału było 12 drogocennych kamieni umieszczonych w 4 rzędach po 3 kamienie w każdym rzędzie, w nawiązaniu do 12 pokoleń Izraela.

Uczynisz też pektorał (…) Umieścisz w nim cztery rzędy drogich kamieni; w pierwszym rzędzie rubin, topaz i szmaragd, w drugim rzędzie granat, szafir i beryl, w trzecim rzędzie opal, agat i ametyst, a wreszcie w czwartym rzędzie chryzolit, onyks i jaspis (Wj 28,15-21).

Kamienie te otrzymają imiona synów Izraela, będzie ich dwanaście według ich imion, będą ryte na wzór pieczęci, każdy z własnym imieniem, według dwunastu pokoleń (Wj 28,21).

Pismo milczy na temat porządku, w jakim te pokolenia były reprezentowane, ale większość studiujących Pismo pociąga popularna wiara w to, że zostały one umieszczone zgodnie z porządkiem obozowania dookoła arki przymierza. W Piśmie mówi się jedynie, że imiona pokoleń zostały wyryte na każdym kamieniu. Te drogocenne kamienie oraz kosztowna ornamentacja wyrażają chwałę i piękno daleko przekraczające ich bezpośrednio widoczne piękno.

Kamienie symbole 12 plemion Izraela – popularna interpretacja:
rubin – pokolenie Rubena
topaz – Symeona
szmaragd – Lewiego
granat – Judy
szafir – Zabulona
jaspis – Issachara
ametyst – Assera
opal – Dana
agat – Gada
chryzolit – Neftalego
onyks – Józefa
beryl – Beniamina

Kamienie szlachetne łączą się również ze świętością związaną z kultem Boga. Kluczowymi tekstami są Wj 28,17-20 i Wj 39,10-13 wymieniające kamienie w pektorale, jak również tekst z Księgi Ezechiela 28,12-14 opisujący świętość za pomocą drogocennych kamieni. I również wizja tronu Bożego zawierająca elementy nawiązujące do wyglądu kamieni szlachetnych (Ez 1,22.26).
W Apokalipsie występuje większość biblijnych motywów związanych z kamieniami szlachetnymi. Przedstawiony został w niej obraz Nowej Jerozolimy, której blask przyćmiewa miasta najbogatszych królów. Kamienie szlachetne stanowią warstwy fundamentu Niebiańskiego Jeruzalem i wskazują na niewyobrażalne bogactwo i wielkość Boga – Obj. 21;10-27.

Prorok Izajasz (54,11-12) pisze o mieście ozdobionym klejnotami, wykonanymi z drogocennych kamieni: Oto Ja osadzę twoje kamienie na malachicie i fundamenty twoje na szafirach. Uczynię blanki twych murów z rubinów, bramy twoje z górskiego kryształu, a z drogich kamieni – cały obwód twych murów.

W starożytności głównym sposobem gromadzenia bogactwa było nabywanie kosztownych klejnotów, dlatego funkcje zdobnicze kamieni łączyły się z rolą środka płatniczego. Klejnoty stanowiły główny łup wojenny (2 Krn 20,25). Były najłatwiejszą formą przenoszenia majątku (2 Krn 21,3). Są w Biblii synonimem bogactwa i władzy, szczególnie królewskiej.

W Księdze Kronik czytamy:

Dawid zabrał koronę z głowy ich króla, a waga jej wynosiła talent złota; były też na niej drogie kamienie. Włożono ją na głowę Dawida. I wywiózł on z miasta łup bardzo wielki (1 Krn 20,2).

Drogie kamienie sprowadzali i gromadzili w swoich skarbcach biblijni królowie. Dawid, czyniąc przygotowania do budowy świątyni, gromadził wszelkie materiały:
Ze wszystkich sil moich przygotowałem na dom Boga mego złoto na przedmioty złote, srebro – na srebrne, brąz – na brązowe, żelazo – na żelazne, drzewo – na drewniane, onyksy i kamienie do wysadzania, kamienie czarne i różnokolorowe i wszelkiego rodzaju drogie kamienie (1Krn29,2).

Ci którzy mieli drogie kamienie, dawali je do skarbca domu Pańskiego na ręce Jechiela Gerszonity(1Krn29,8).

Król Salomon sprowadzał drogocenne kamienie z Ofiru:

Także słudzy Hirama i słudzy Salomona, którzy przywozili złoto z Ofiru, sprowadzali drewno sandałowe i drogocenne kamienie (2Krn 9,10).

Podarowała mu je również królowa Saby: Przyjechała do Jerozolimy z bardzo wielką okazałością. Wielbłądy niosły wonności i mnóstwo złota oraz drogie kamienie (1Krl 10,2).

Oprócz dosłownych obrazów bogactwa i władzy klejnoty mają wymowę metaforyczną, duchową. Jezus opisał Królestwo niebieskie jako kupca poszukującego drogocennej perły. Gdy ją znalazł, sprzedał wszystko, co miał i kupił ją (Mt 13,45-46). Drogocenna perła obrazuje duchową wartości Królestwa Bożego.

Kamienie szlachetne symbolizują także „mądrość Bożą” oraz, w znaczeniu przenośnym, to co jest najpiękniejsze i najwartościowsze.

Tak o mądrości Boga mówił Hiob:
A skąd pochodzi mądrość (…) nie płaci się za nią złotem z Ofiru ni sardoniksem rzadkim, ni szafirem (…) perły przewyższa posiadanie mądrości i topaz z Kusz nie dorówna
(Hi 28,12.16.18.19)

Mądrość jest najcenniejszym darem Boga, a każde Jego słowo jest dla ludzi wierzących cenniejsze złoto czy drogie kamienie.
(por Ps 19,11; 119,127).

PODSUMOWANIE

Kamienie występują w Biblii nadzwyczaj często. Pismo odwołuje się do ich przymiotów takich jak: trwałości, twardości, niezmienność (trwają przez wieki w przeciwieństwie do kruchej ludzkiej natury), niezwykłe walory ozdobne – to zawsze zdumiewało i inspirowało ludzi. Kamienie w Biblii mogą budować, tworzyć niezwykłe budowle, nie tylko w wymiarze fizycznym ale też duchowym czego przykładem jest świątynia Boga. Kamienie mogą również niszczyć, zabijać i burzyć – ta destrukcyjna funkcja również znalazła swoje odbicie w Biblii. Kamienie przypominały o wielkich dziełach Boga, symbolizowały Jego wielkość, niezmienność, mądrość, piękno, chwałę czy władzę, ale też były obiektem prymitywnych pogańskich kultów. Kamienie mogą być pospolite lub szlachetne. Ta dwoistość kamieni może być dla nas pewną wskazówką, byśmy w naszym życiu zawsze wybierali ich pozytywny aspekt, ponieważ jako żywe kamienie, jesteśmy budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa.

Wykorzystano fragmenty książki: W. Heflik, A. Mrozek, L. Natkaniec-Nowak, B. Szczepanowicz,
Atlas biblijnych kamieni szlachetnych i ozdobnych. Pochodzenie – miejsce w Biblii – symbolika, WAM, Kraków 2005