Pascha jest jednym z najważniejszych żydowskich świąt. Stanowi ona źródło narodowej tożsamości – wyzwolony z egipskiej niewoli lud stał się narodem, który otrzymał od Boga prawo i ziemię obiecaną ich przodkowi Abrahamowi. To święto nie jest postrzegane wyłącznie jako pamiątka wyzwolenia Izraela. Pascha była i jest przesycona wiarą w to, że Bóg będzie zawsze ujmował się za swym ludem mimo wszelkich prześladowań, jakie przychodziło znosić Żydom przez wieki. Podczas ceremonii sederowej wypowiada się słowa: „gdy ci, którzy chcieli nas zniszczyć, powstali przeciw naszym ojcom i przeciwko nam, było ich wielu i tak jest w każdym pokoleniu, lecz Święty, który niechaj będzie błogosławiony, wyrywa nas z ich szponów”.
Produkcja cegieł w Egipcie. Wyrabiane z mułu nilowego, mieszanego z sieczką, następnie suszono na słońcu. Przy tej pracy zatrudniano Hebrajczyków (2Moj 1 i 5). Malowidło z grobowca Rekmire w Tebach Zachodnich.
Słowo „pascha” wywodzi się z hebrajskiego czasownika pasah, które oznacza tyle co: przeskoczyć, przejść ponad lub obok, oszczędzić.
„Tej nocy przejdę przez ziemię egipską i zabiję wszystko pierworodne w ziemi egipskiej … a krew ta będzie znakiem na domach, gdzie będziecie. Gdy ujrzę krew, ominę was …” (2Moj.12;12-13) „Co znaczy ten obrzęd? Odpowiecie: jest to rzeźna ofiara paschalna dla Pana, który ominął domy synów Izraela w Egipcie” (2Moj.12;26-27).
Bóg oszczędził tej nocy Izraela i wyprowadził go z niewoli do wolności, ze śmierci do życia.
Pascha jest obchodzona wiosną – 14 dnia miesiąca Nisan, gdy cała przyroda budzi się do życia po zimowym letargu – w tym roku było to 2-go kwietnia. Z drugiej strony Święto Namiotów obchodzone jest u progu zimy, niosąc ze sobą ufność w ochronę bożą – namiot (hebr. sukkah) jest prostym symbolem pokazującym, że jesteśmy otoczeni opieką Boga.
Pascha była jednym z trzech świąt pielgrzymkowych powiązanych z plonami. Święta: Paschy, Pięćdziesiątnicy i Namiotów są określane po hebrajsku „Szarosz Regalim” – „trzy razy w roku będziesz świętował na moją cześć” (2Moj.23;14), czyli dosłownie „trzy pielgrzymki”, z tym że wyraz „regalim” (liczba mnoga od regal) oznacza również podstawę, dlatego też wymienione święta stanowiły podstawę relacji między Bogiem a Izraelem.
Bóg wybrał Abrahama by ten opuścił swój bałwochwalczy kraj – duchową niewolę i poszedł za Nim. Przeznaczeniem Abrahama było zrodzenie narodu, który miał świadczyć o Bogu i ukazać relacje jakie pragnie On nawiązać z całą ludzkością – z niego miał pochodzić Mesjasz Zbawiciel.
„A Pan mówił: czy mam zataić przed Abrahamem to, co zamierzam uczynić? Wszak z Abrahama na pewno wywodzić się będzie wielki i potężny naród, i przez niego będą błogosławione wszystkie narody ziemi” (1Moj.18;17-18).
Naród ten miał być karany za nieposłuszeństwo lecz również chroniony bardziej niż inne narody. Nie działo się tak ze względu na cechy przyrodzone Izraelitów lecz dzięki wyborowi dokonanemu przez Boga – „gdyż ty jesteś świętym ludem Pana, Boga twego, Ciebie wybrał Pan, Bóg twój, spośród wszystkich ludów na ziemi, abyś był jego wyłączną własnością. Nie dlatego, że jesteście liczniejsi niż wszystkie inne ludy, przylgnął Pan do was i was wybrał, gdyż jesteście najmniej liczni ze wszystkich ludów” (5Moj.7;6-7). Niedługo po tym jak Abraham otrzymał obietnicę potomka usłyszał od Boga: „wiedz dobrze, że potomstwo twoje przebywać będzie jako przychodnie w ziemi, która do nich należeć nie będzie i będą tam niewolnikami, i będą ich ciemiężyć przez czterysta lat. Lecz Ja także sądzić będę naród, któremu jako niewolnicy służyć będą” (1Moj.1513-14). Rabini postrzegali niewolę potomków Abrahama jako doświadczenie konieczne dla wypełnienia ich ostatecznego przeznaczenia – okres niewoli egipskiej był zalążkiem narodu, który narodził się podczas exodusu.
Wyjście z Egiptu było paralelą do powołania Abrahama, któremu Bóg nakazał opuścić rodzinny dom i kraj w którym żył. To wyjście umożliwiło mu oderwanie się od pogańskich wpływów i spowodowało jego duchowy rozwój. Mógł on krzewić ideę jedynego Boga wśród jemu współczesnych. Podobnie było w przypadku odzyskania wolności, po wielopokoleniowym okresie niewolnictwa, przez Żydów – pozwoliło to im odrzucić pogańskie zwyczaje i poddać się prowadzeniu Boga. Pod tym względem byli naśladowcami Abrahama. Opuszczający Egipt potomkowie Abrahama byli przygotowywani przez Boga do przyjęcia Jego objawienia – Tory.
Maca jest jednym z dwóch elementów święta Paschy, które posiadają symboliczne znaczenie. Nie jest to wyłącznie przaśny chleb spożywany przez 7 dni to również nakaz oczyszczenia domu z wszelkiego kwasu. Hebrajski wyraz określający zakwas to „chamec”. „Maca” to po hebrajsku niekwaszony, przaśny chleb. Obydwa wyrazy są trzyliterowe. Pierwsza litera słowa „chamec” i ostatnia litera wyrazu „maca” wyglądają bardzo podobnie, podczas gdy pozostałe litery obydwu wyrazów są identyczne. Różnica pomiędzy dwiema wspomnianymi literami polega na dodaniu małej kreseczki. Rabini poświęcili wiele miejsca w swoim nauczaniu temu, jak niewielka jest różnica między chlebem zakwaszonym i przaśnym. Jeśli mąka zostanie zmieszana z wodą i natychmiast upieczona, wówczas chleb będzie przaśny. Jeśli jednak ta sama mieszanina zostanie odstawiona na pewien czas, rozpoczyna się naturalny proces zakwaszania. Dzisiaj ta różnica nie jest dostrzegalna, gdyż jesteśmy przyzwyczajeni do chleba pieczonego z użyciem drożdży, które spulchniają zaczyn w znacznie większym stopniu niż zakwas w chlebie z tamtych czasów.
kwas – hebr. chamec – המץ
przaśny chleb – hebr. maca – מץה
Chemecem określane są produkty zrobione z jednego z pięciu zbóż: żyta, pszenicy, orkiszu, owsa i jęczmienia lub zawierające choćby śladowe ich ilości. Uważa się, że wystarczy 18 minut od kontaktu tych zbóż z wodą, by nastąpił proces fermentacji. Po tym czasie produkt staje się zakwasem. W czasie Pesach nie tylko zakazane jest spożywanie chamecu, ale także posiadanie go. Dlatego też wieczorem przed wigilią Pesach, Żydzi oczyszczają swoje domy z chamecu – rytuał poszukiwania chamecu zwany jest Bedikat chamec. Znalezionego chamecu można pozbyć się w dwojaki sposób:
– Mechirat chamec – czyli odsprzedać go nie-Żydowi
– Biur chamec – czyli poprzez spalenie go
W czasie święta Paschy zakazane jest również używanie jakichkolwiek naczyń, które miały kontakt z chamecem. Zalecane jest posiadanie specjalnej zastawy przeznaczonej wyłącznie na to święto.
Różnica między duchowością, którą symbolizuje maca, a cielesnością, której symbolem jest kwas, jest często bardzo delikatna. Zaczyn, który nie zostanie upieczony od razu, pozostawiony na pewien czas staje się kwaśny. Niewielka dawka „kwasu” może zrujnować to co duchowe (przaśne) w życiu wierzącego człowieka. Apostoł Paweł ostrzegał Galacjan – „trochę kwasu całe ciasto zakwasza” Gal.5;9
Maca składa się z mąki zmieszanej z wodą bez żadnych innych dodatkowych składników czy domieszek. Mąka pochodzi ze zboża rosnącego w ziemi, a woda w postaci deszczu spada z nieba. W ten sposób maca stanowi mieszankę tego co ziemskie z tym co niebiańskie. Symbolizuje to człowieka, który został stworzony z „prochu ziemi” (czynnik ziemski) i „tchnienia Boga” (czynnik niebiański). Grzech (kwas) zniewala ludzi, podczas gdy maca wskazuje na czystość i bezgrzeszność – co od początku było zamiarem Boga.
Żydzi opuszczali Egipt w takim pośpiechu, że mogli wziąć ze sobą jedynie niekwaszony chleb, który stał się znakiem święta i symbolem wolności. Wyzwolenie Izraelitów było nie tylko wypełnieniem obietnicy złożonej Abrahamowi, lecz również objawieniem wszechmocy Boga – znakiem dla całego pogańskiego świata. Karając Egipcjan Bóg wypełnił słowa wypowiedziane do Abrahama: „będę błogosławił błogosławiącym tobie, a przeklinających cię przeklinać będę” (1Moj.12;3).
Ofiarowanie pierwszego baranka paschalnego ukazywało oddanie narodu ich Panu poprzez całkowite odwrócenie się od grzesznej przeszłości okresu niewolnictwa. Ofiara paschalna stała się pomostem między niewolą a wolnością.
Opis złożenia tej ofiary był bardzo drobiazgowy. Baranek miał być upieczony, a żadnej z jego kości nie wolno było złamać. Należało go spożyć nocą i niczego nie pozostawić do następnego dnia. Żydzi jedli upieczone mięso wraz z macą i gorzkimi ziołami będąc gotowi do drogi: „… biodra wasze będą przepasane, sandały na waszych nogach i laska w ręku waszym. Zjecie go w pośpiechu”(2Moj.12;11) W paschalnej wieczerzy uczestniczyły wyłącznie osoby mające udział w exodusie. Wszystkie zakazy dotyczące przygotowania i spożycia baranka paschalnego miały obrazować bezpieczeństwo wolnego człowieka w przeciwieństwie do uciemiężenia i nędzy niewolnika. Tylko biedacy łamali kości, by wyssać z nich szpik, a pieczenie mięsa było zwyczajem ludzi majętnych. Baranek stanowił rodzaj ofiary zagrzesznej i świadectwo miłosierdzia Bożego, widocznego w zachowaniu przy życiu pierworodnych synów narodu podczas sądu nad Egiptem.
Ofiarowany baranek jest czytelnym symbolem Mesjasza, który:
– był doskonały w swym posłuszeństwie Bogu – „bez skazy” (2Moj.12;5),
– stał się naszą ofiarą, dzięku jego przelanej krwi możemy mieć nadzieję życia wiecznego – „A krew ta będzie dla was znakiem na domach, gdzie będziecie. Gdy ujrzę krew, ominę was, i nie dotknie was zgubna plaga” (2Moj.12;13),
Zauważmy, że ukrzyżowanemu Chrystusowi, naszemu „paschalnemu barankowi” nie połamano goleni – „Ponieważ był to dzień Przygotowania, aby więc ciała nie pozostawały przez sabat na krzyżu, albowiem dzień tego sabatu był uroczysty, Żydzi prosili Piłata, aby im połamano golenie i zdjęto je. Przyszli więc żołnierze i połamali golenie pierwszemu i drugiemu, którzy z nim byli ukrzyżowani, a gdy podeszli do Jezusa i ujrzeli, że już umarł, nie połamali goleni jego … to bowiem stało się, aby się wypełniło Pismo: kość jego nie będzie złamana” (J.19;31-36).
W wieczerzy paschalnej widzimy nie tylko naszego „baranka” – Chrystusa ale również typ sprawowanego przez nas obrzędu łamania chleba. Jezus ustanowił tę pamiątkę tuż po spożyciu ostatniej Paschy ze swoimi uczniami „I wziąwszy chleb, i podziękowawszy łamał i dawał im mówiąc: To jest ciało moje, które się za was daje; czyńcie to na pamiątkę moją. Podobnie i kielich, gdybyło po wieczerzy, mówiąc: Ten kielich, to nowe przymierze we krwi mojej, która się za was wylewa” (Łuk. 22:19-20).
Apostoł Paweł, w swoim nauczaniu, również nawiązywał do święta paschy: „Wyrzućcie więc stary kwas, abyście się stali nowym ciastem, jako że przaśni jesteście. Chrystus bowiem został złożony w ofierze jako nasza pascha. Tak przeto odprawiajmy święto nasze, nie przy użyciu starego kwasu, kwasu złości i przewrotności, lecz – przaśnego chleba czystości i prawdy” (1Kor.5;7-8 BT).
Wyjście z Egiptu, jako wydarzenie, było typem przyszłego odkupienia dokonanego przez Mesjasza. Prorok Micheasz pisze: „daj nam oglądać cuda jak w dniach, gdy wychodziłeś z ziemi egipskiej!” (Mich.7;15). Ostateczne odkupienie będzie cudownym uwolnieniem świata z duchowego i fizycznego cierpienia. Przejściem z niewoli grzechu do wolności Królestwa Bożego.
opr. a.g.