Zwiastowanie w ewangelii Łukasza

Dominik Kokoszka, Kraków 2016

Jeden z najbogatszych opisów narodzenia naszego Pana znajdziemy w ewangelii Łukasza. Pierwsze dwa rozdziały ewangelii Łukasza zwane są jako „ewangelia narodzenia Jezusa”. Zawierają one; dwa dwu częściowe utwory literackie i przedstawiają sobą jakby dwa otwarte okna, które ujawniają między sobą układ paralelny. Poniżej co zawierają te paralelne teksty „ewangelii narodzenia Jezusa”:

Zwiastowanie Zachariaszowi 1:5-25 

Przedstawienie rodziców 1:5-7
Zjawienie się anioła Gabriela w świątyni Jerozolimskiej 1:11
Zaniepokojenie Zachariasza „Nie bój się Zachariaszu” 1:13
Zwiastowanie poczęcia i narodzin Jana 1:13-17
Pytanie do anioła „Po czym to poznam” 1:18
Odpowiedź: nagana anioła 1:19-20
Znak; „Oto zaniemówisz” 1:20
Zachariasz milczy 1:22
1:23 „A gdy minęły dni jego służby, odszedł do domu swego”

Zwiastowanie Marii 1:26-38 

Przedstawienie rodziców 1:27
Wejście anioł Gabriela do prywatnego domu w Nazarecie 1:28
Zaniepokojenie Marii „Nie bój się Mario” 1:30
Zwiastowanie poczęcia i narodzin Jezusa 1:30-35
Pytanie do anioła „Jak się to stanie” 1:34
Odpowiedź anioła; anioł ujawnia tajemnice poczęcia 1:35
Znak; „I oto Elżbieta, krewna Twoja…” 1:36
Maria mówi „Oto ja służebnica Pańska” 1:38
1:38 „I anioł odszedł od niej”

Narodziny Jana 1:57-66 

Opis narodzenia Jana 1:57-63
Radość z Jego narodzenia 1:58
Pieśń wychwalająca Boga 1:68-72
Obrzezanie i ujawnienie roli Jana 1:59;76-79
Ujawnienie Jana jako proroka „Najwyższego” 1:76-79
Zakończenie 1:80 „A dziecię rosło i wzmacniało się na duchu, przebywając na pustkowiu, Az do dnia wystąpienia przed Izraelem”

Narodziny Jezusa 2 :1-20 

Opis narodzenia Jezusa 2:1-7
Radość z Jego narodzenia 2:10-14
Pieśń wychwalająca Boga 2:14
Obrzezanie i ujawnienie roli Jezusa 2:21;30-32
Ujawnienie Jezusa jako Zbawiciela 2:30-32
Zakończenie; 2:40 „A dziecię rosło i nabierało sił, było pełne mądrości, a łaska Boża była nad nim”

Niektórzy powiedzą, że to koniec na tym, ale my znający Słowo Boże wiemy, że Bóg w tych opisach, chciał zdradzić nam coś więcej. Dzisiaj zajmiemy się zwiastowaniem Zachariaszowi…

Osoby

Na samym początku, wątku zwiastowania Zachariaszowi widzimy 5 osób; Anioła Gabriela, Zachariasza, Elżbietę, Józefa i Marię. Liczba 5 to liczba palców jednej ręki. Liczba która w Biblii min. występuje; 5 ksiąg Mojżeszowych, 5 części Psalmów. Następnie pojawiają się na scenie dwaj synowie Elżbiety i Marii; Jan i Jezus. Obaj, zostali zapowiedziani w księgach Starego Testamentu, poczęci i wydani na świat. Jan, który generuje liczbę 6, liczbę niedoskonałości, braku pełni – w szóstym dniu stworzono człowieka, 6 lat należało uprawiać ziemie. Siódma osoba to Jezus, liczba 7 symbolizuje doskonałość i świętość; siedem dni stworzenia, siódmy dzień, siedem ostatnich słów Jezusa na krzyżu. Łk.23:46 Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego, Mat.27;46  Około godziny dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: Eli, Eli, lema sabachthani? to znaczy Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?  

Wszystko to o czym pisaliśmy powyżej łączy  Duch Boży. Jan jest napełniony Duchem Świętym, już w łonie matki 1:15, Duch Święty zstąpi na Marię i spowoduje poczęcie Jezusa 1:35, ten Duch Święty napełni Elżbietę sprawiając, że na głos pozdrowienia Marii w jej łonie poruszy się dziecię, które otrzyma imię Jan 1:41.

Miejsca

Są trzy miejsca geograficzne, które przeplatają się w tej historii; Jerozolima (zwiastowanie Jana)-Nazaret (zwiastowanie Jezusa)-Jerozolima (narodzenie Jana)-Betlejem (narodzenie Jezusa), Jerozolima (odnalezienie Jezusa, po uprzednim jego zaginięciu). Jest rzeczą wymowną, że historia opisana przez Łukasza zaczyna się w świątyni Jerozolimskiej, miejscu świętym zastrzeżonym tylko dla kapłanów i kończy się w „świątyni”, ale na dziedzińcu zewnętrznym (dziedzińcu pogan) gdzie widzimy Jezusa w gronie izraelitów. Dziedziniec zewnętrzny był najbardziej uczęszczanym punktem w mieście, był on w Jerozolimie tym czym Agora dla Greków, a Forum dla Rzymian. Nie trzeba bowiem zapominać, że na dziedzińcu tym dokonywano sprzedaży zwierząt i ptaków ofiarnych oraz wymiany pieniędzy obiegowych na monetę hebrajską. Tylko w tej monecie można było uiszczać podatek świątynny wynoszący jak wiadomo pół sykla hebrajskiego. „Wszystko to razem, sprzedaż zwierząt i wymiana pieniędzy, czyniło wrażenie zgiełkliwego bazaru wschodniego, i to na terenie świątynnym. Toteż Chrystus Pan wypędził przekupniów z dziedzińca zewnętrznego z ostrym wyrzutem: „Dom mój domem modlitwy nazwany będzie, a wyście go uczynili jaskinią zbójców” (Jan 2:12-25; Mat. 21:12-17; Mar. 11:15-19; Łuk. 19:45-47). W cieniu przylegających do dziedzińca zewnętrznego portyków udzielano porad prawnych pielgrzymom. Tu również nauczali sławni mistrzowie Zakonu, wywołując dyskusje, głośne polemiki i zadając prowokujące pytania. Takie jest tło historyczne pobytu dwunastoletniego Pana Jezusa w świątyni, „siedzącego pośród nauczycieli, słuchającego ich i zadającego im pytania” (Łuk. 2:46). Wróćmy jednak do zwiastowania. Znamienny jest fakt, że zwiastowanie Jana nastąpiło we wnętrzu świątyni, podczas gdy zwiastowanie Jezusa w prywatnym domu. Drugi znamienny fakt to narodziny; Jana w domu ojcowskim, Jezusa, poza domem rodzinnym, bo Jego właściwym domem był dom Ojca, świątynia jerozolimska. Jest to krótkie nawiązanie do miejsc geograficznych w Judei i Galilei – dwóch krain ziemi Izraela. To co uderza to „wyjście” anioła zwiastowania ze świątyni Jerozolimskiej i udanie się – „wejście”(w.28 wszedłszy) po 6 miesiącach do „zwykłego” domu.

Czas

Wyróżnienie dni w narodzeniu Jezusa ma swoje uzasadnienie, gdyż następuje ich liczenie; „w dzień ósmy” (2:21) zastał obrzezany, następnie Marii upłynęły „dni oczyszczenia” (2:22), a po dwunastu latach, znaleźli go „po trzech dniach” (2:46) szukania. Liczba „dwanaście” – liczba pokoleń Izraela, liczba „trzy” czas miedzy śmiercią Jezusa, a zmartwychwstaniem Jezusa; siedemdziesiąt tygodni, liczba zapowiedzianych lat przez anioła Gabriela Dan. 9:24-25, czyli (70*7) 490 lat. Ta właśnie liczba występuje w Ewangelii dziecięctwa, ale w wymiarze czasu dni; 6 miesięcy (1:26) to 180 dni – od zwiastowania Zachariaszowi, do zwiastowania Marii; 9 miesięcy to 270 dni – od poczęcia do narodzenia Jezusa; 40 dni (3 Mojż. 12:1-8) od narodzenia Jezusa do ofiarowania w świątyni. Całość (180+270+40) wynosi 490 dni, czyli siedemdziesiąt tygodni po siedem. Możemy więc powiedzieć, że anioł Gabriel włączył prorocką rachubę lat zapowiedzianych przez siebie w Księdze Daniela do ewangelii Łukasza. By wyczuć i przyjąć to znaczenie, trzeba wykroczyć poza grecką mentalność, którą wszyscy dziedziczymy, a starać się zrozumieć mentalność hebrajską, wypowiadająca się w księgach Starego i Nowego Testamentu.

Rodzice Jana

Imię tego izraelity w oryginalnym brzmieniu Zechar-jahu oznacza ”Jahwe (sobie) przypomniał” . Bóg również („przypomniał sobie” – pamięta o Przymierzu) co widzimy również w wersecie Łk.1:72 że miłosierdzie okaże ojcom naszym i wspomni na swoje święte Przymierze.  Zachariasz jako kapłan należał do ósmego oddziału – czyli jednej z 24 zmian zastępu kapłanów – wywodzącego się od Abiasza, wnuka pierwszego arcykapłana izraelskiego Aarona, brata Mojżesza. Żona Zachariasza, Eliszaba imię mówiące „Bóg poprzysiągł”  też z domyślnym „ochraniać” była krewną Marii, jednak nie wiadomo jakiego stopnia. Aaron również miał żonę Elżbietę. Czytamy, że oboje byli sprawiedliwi. Co oznacza, że byli sprawiedliwi? Pojęcie sprawiedliwości w historii zbawienia oznaczało zawsze odniesienie do przymierza, „sprawiedliwość Bożą” rozumiano jako zgodne z przymierzem postępowanie Jahwe. Tak samo jak sprawiedliwość człowieka w tym wypadku, jego postępowanie zgodne z tymże przymierzem. Właśnie taki człowiek był nazwany „prawym”, czyli „sprawiedliwym” – troskliwy o sprawy w przypadku Zachariasza i Elżbiety, o sprawy Boże, czyli „wobec Boga”, to znaczy w „postępowaniu nienagannym, według wszystkich przykazań i przepisów Pańskich”. Takie pojęcie sprawiedliwości jest bardzo ważne i nie należy  rozumieć go jako „pobożność”, czyli gorliwe wypełnianie praktyk religijnych, tylko wierność przymierzu, tak Staremu jak i Nowemu. Łukasz wprowadza tu niezwykle ważny temat, który rozwija w całej swojej Ewangelii, aż do jego szczytu, kiedy Jezus skonał na krzyżu, a setnik wyznał Łk.23:47 „Istotnie, człowiek ten był sprawiedliwy”  Zachariasz i Elżbieta byli przedstawicielami tego co najlepsze w Izraelu. Mimo prawości życia, zgodnej z Prawem, małżeństwo to nie było w pełni szczęśliwe. Elżbieta była niepłodna. W Izraelu niepłodność była nieszczęściem i objawem Bożej niełaski, co żona Zachariasza wyraziła słowami, gdy stała się brzemienną, że Pan wejrzał na nią łaskawie, by zdjąć z niej „hańbę wśród ludzi” 1:25. Jest to echo usuwania przez Jahwe niepłodności najważniejszym kobietom w historii zbawienia począwszy od niepłodnej Saraj żony Abrahama 1 Moj.16:1, Rebeki żony Izaaka 1Moj.25:21, Racheli żony Jakuba 1 Mój.30:1, matki Samsona Sdz.13:2 i Anny matki Samuela 1 Sam. 1-2. Elżbieta jest szóstą niepłodną kobietą w Biblii. Zwróćmy na chwilę uwagę na werset Łk.1:7 Nie mieli jednak dziecka, ponieważ Elżbieta była niepłodna; oboje zaś byli już posunięci w latach. Tak sobie myślę, że starość Zachariasza i Elżbiety symbolizują kres starego przymierza, starego porządku.

Przesłanie anioła

Anioł Pański w dosłownym tłumaczeniu języka hebrajskiego – anioł Jahwe. Określenie to występuje 130 razy w tekście hebrajskim w bardzo ważnych i bardzo znamiennych momentach historii Izraela. Zachariasz ujrzawszy postać anioła Jahwe przeraził się. Był to normalny odruch wszystkich, którym ukazywali się wysłannicy Jahwe, wszyscy też oni uspokajali zwiastowanych, by się nie bali. Tego rodzaju lęk jest wynikiem „widzialnego” uświadomienia sobie własnej „inności” wobec istoty z innego świata, mogącej być posłańcem Jahwe.

Anioł oświadcza; „wina i sycery pić nie będzie  i już w łonie matki napełniony zostanie Duchem Świętym” Powstrzymanie się od picia wina i sycery – było oznaką poświęcenia się Bogu ślubem nazireatu. Postawie tej towarzyszył inny znak; nie obcinania włosów. Anioł nie wspomina o tym drugim znaku, jednak nam to wystarczy aby zwrócić uwagę na dwie inne postacie starego testamentu, których posłannictwem – zleconym przez Jahwe – było wybawienie Izraela od jego nieprzyjaciół. Pierwszy to Samson, legendarny bohater czasów sędziów, drugi to; Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Owa wstrzemięźliwość była wymagana przez Boga od ludzi których wzywał do pełnienia ważnego posłannictwa, związanego z przekazywaniem Jego woli Izraelowi. Byli to prorocy, którzy czuwali nad wiernością zawartego przymierza z Bogiem. Ci mężowie związani ślubem powinni być zawsze trzeźwi. Oto jak prorok Izajasz grozi uzurpatorom. Iz 28:7 Chodzą krokiem chwiejnym, bo upili się winem, słaniają się, bo pili zbyt mocne napoje. Chwieją się i kapłani i prorocy, bo pili jedni i drudzy i padli ofiarą wina, zgubiły ich zbyt mocne napoje. Słaniając się, mają przywidzenia, potykają się, nawet gdy odbywają sądy. Nawiązanie do księgi Izajasza pozwala nam lepiej zrozumieć znaczenie miejsca, w którym Zachariasz się znajdował podczas zwiastowania. Nie chodzi tylko o świątynię i Miejsce Święte w niej, ale przede wszystkim o ołtarz kadzenia, przy którym stał nakładając na rozżarzone węgle pachnące kadzidło, zanim nie przerwał tej czynności, ujrzawszy anioła po prawej stronie ołtarza. Właśnie Izajasz został powołany przez Boga w tym samym miejscu. Czytamy w Iz. 6:1-7 – kiedy Izajasz wymawiał się od przyjęcia powierzonego mu zadania, usprawiedliwiając się, że ma nieczyste wargi, „Wówczas przyleciał do mnie jeden z serafinów, trzymając w ręce węgiel, który kleszczami wziął z ołtarza. (7) Dotknął nim ust moich i rzekł: Oto dotknęło to twoich warg: twoja wina jest zmazana, zgładzony twój grzech”. Usta Izajasza zostały oczyszczone. Jan chrzciciel miał stać się piątym „wielkim prorokiem” – po Jeremiaszu, Izajaszu, Ezechielu, Danielu-powołanym jako ów pierwszy, czyli „zanim ukształtował go Bóg w łonie matki” Jer.1:5, jednak z dodatkowym darem; obecnością i mocą Ducha Świętego. Jego to mocą „wielu synów z Izraela nawróci się do Pana ich Boga” . Możemy już teraz wyobrazić sobie Jana Chrzciciela, stojącego w wodach Jordanu i zanurzającego po kolei wchodzących do tej rzeki nawróconych jego przepowiadaniem. Rzecz znamienna, była to ta sama rzeka i to samo miejsce, gdzie przed wiekami lud izraelski sucha stopą przechodził przez wstrzymane wyżej wody Jordanu, mijając stojących kapłanów trzymających Arkę Przymierza i tak wchodzących do Ziemi Obiecanej. Jan Chrzciciel otwiera nowy i ostateczny etap historii zbawienia. Tym razem będzie to wejście nowego ludu Bożego do Królestwa zapowiedzianego przez Chrystusa po otrzymaniu chrztu w Jordanie. Mk. 1:15  Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię.  I tak jak kiedyś naród wybrany szedł za Arką Przymierza niesioną przez kapłanów, tak teraz Jan Chrzciciel „pójdzie przed Nim w duchu i z mocą Eliasza”, „żeby serca ojców nakłonić ku dzieciom”, a nieposłusznych – do rozwagi, by przygotować Panu lud doskonały. Wiemy, że naród Izraelski oczekiwał przy końcu czasów powrotu Eliasza. Jednak jak wiemy, tym oczekiwanym Eliaszem był Jan Chrzciciel, co poświadczył sam Jezus Mat.11:14-15 A jeśli chcecie to przyjąć,  on jest Eliaszem, który ma przyjść. (15) Kto ma uszy, niechaj słucha! Proste, że uszy są do słuchania; ale chodzi o usłyszenie wewnątrz siebie wymawianych przez mówiącego słów i zrozumienie, że Jan przyszedł przed Chrystusem „w mocy i duchu Eliasza”, czyli jako prorok gwałtowny i surowy. Podobny do Eliasza swoja surowością, gdyż tamten kazał zabić proroków Baala, a Jan nikogo nie zabił, tylko sam został zabity. W tym miejscu na chwilę nastawmy się na stwierdzenie „Kto ma uszy, niechaj słucha” Postarajmy się zrozumieć zwrot jakiego użył anioł Łk.1:17 On to pójdzie przed nim w duchu i mocy Eliaszowej, by zwrócić serca ojców ku dzieciom, a nieposłusznych ku rozwadze sprawiedliwych, przygotowując Panu lud prawy. Nie chodzi tutaj o zmianę usposobienia ojców do dzieci, lecz o zmianę postawy Izraelitów z surowej i niezależnej w odniesieniu do Boga i ludzi, na postawę dzieci, zgodnie z nauczaniem Jezusa ”Mt. 18:3 Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego”.

Zwiastowanie

Jeśli więc zwiastowanie Zachariaszowi jest odtworzeniem, dokonanym przy użyciu danych z ksiąg; Rodzaju, Sędziów, Samuela, Królewskich, Malachiasza, stało się to po to by połączyć Jana Chrzciciela z jego bliskimi i dalszymi poprzednikami i osadzić jego przyszłą działalność w obrazie dokonującej się ostatecznej fazy zbawienia. Odniesienie jakie; Abraham i Sara, Elkana i Anna, Manoach i jego żona mają się do Zachariasza i Elżbiety, tworzą więź znaczeniową między Izaakiem – synem obietnicy, Samuelem ostatnim Sędzią i twórcą izraelskiej monarchii, Samsonem – potężnym nazarejczykiem, pokonanym przez kobiety, a jeszcze potężniejszym i  nie ulegającej żadnej słabości  Janem „Głosem wołającego na pustyni”, którego imię znaczy „Jahwe jest łaskawy” Według Łukasza Jezus jest uosobieniem prawdziwego Izraela, Zachariasz i Elżbieta są nowymi Abrahamem i Sarą, którzy stoją u progu nowego Ludu Bożego. Jan Chrzciciel będzie nie tylko drugim Samuelem, wysłanym przez Boga do wyznaczenia i namaszczenia prawdziwego króla mesjańskiego, ale będzie tez drugim Samsonem, napełnionym Duchem Świętym, już w łonie swojej matki, powołanym do ogłaszania zbliżającego się Królestwa Bożego. Symbolizm Łukasza pojawia się nawet w karze zesłanej przez anioła na Zachariasza. Łk.1 :22 Kiedy wyszedł, nie mógł do nich mówić, i zrozumieli, że miał widzenie w przybytku. On zaś dawał im znaki i pozostał niemy. I cytat z Biblii Tysiąclecia Łk.1:62 Pytali więc znakami jego ojca, jak by go chciał nazwać. Widzimy więc, że oprócz tego że Zachariasz nie mógł mówić, był głuchy „pytali więc znakami”. Głównie utrata mowy przez Zachariasza wskazuje na zamilknięcie całego Starego Testamentu, gdyż historia zbawienia zaczęła snuć się po wątku nowych wydarzeń. Utrata słuchu wskazuje na to no, że nowy Lud Boży nie będzie słuchał i nie będzie obarczony przepisami prawami jakie miał Izrael, a nowymi prawami wskazanymi przez „nowego” Mojżesza – Jezusa – Mt. 17;5 Gdy on jeszcze mówił, oto obłok świetlany osłonił ich, a z obłoku odezwał się głos: To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie, Jego słuchajcie!