Zaślubiny

W opowiadaniu o Samarytance można wyodrębnić tradycyjne opowiadanie misyjne. Miało ono pokazać jak Jezus spotkał się z jakąś kobietą, która okazała się Samarytanką i w dodatku grzesznicą. Osobiste spotkanie Samarytanki z Jezusem, prowadzi ją do przemiany, apostołowania i głoszenia Słowa. Przyjrzyjmy się opowiadaniu z kontekstu ST. Stary Testament pomaga nam zrozumieć przesłanie opowiadania. Scena przy studni przypomina nam przynajmniej 3 opowiadania biblijne; misję sługi Abrahama, który miał poszukać małżonki dla Izaaka (1 Mojż 24), spotkanie Jakuba z Rachelą (1 Mojż. 29:1-14) i  ucieczkę Mojżesza do kraju Madian, oraz jego spotkanie z siedmioma córkami kapłana Reuela (2 Mojż. 2:15-22). Te 3 opowiadania zaczynają, się w ten sam sposób; opisują podróż do obcej ziemi jakiegoś człowieka, który zatrzymuje się przy studni. Dalszy ciąg opowiadania także przebiega według podobnego schematu. Jedna kobieta, lub kilka kobiet przychodzi do studni. Zaczyna się rozmowa.  Wędrowiec prosi o wodę, albo on daje wodę lub poi trzodę powierzoną dziewczynie, lub kilku dziewczętom. Potem dziewczyna pospiesznie wraca do siebie, opowiada o spotkaniu człowieka, przy studni , rodzice dziewczyny zapraszają tego człowieka, zazwyczaj ofiarują mu posiłek; historia kończy się… małżeństwem Izaaka i Rebeki (1 Moj. 24),Jakuba i Racheli (oraz Lei 1 Mój. 29), Mojżesza i Sefory 2 Mój. 2. Tak więc kobieta, która przychodzi do studni jest przyszłą małżonką. W opowiadaniu o Samarytance, brakuje opisu małżeństwa. Dlaczego?

Tłem, kontekstem dalszym dla opowiadania o Samarytance może być obraz niewiernej grzesznej małżonki Oz. 2:4-25. W trakcie wymówek małżonek tj. Bóg Przytacza słowa małżonki Oz. 2:7 Matka ich bowiem uprawiała nierząd, okryła się hańbą ta, co je poczęła; mówiła bowiem: Pobiegnę za swymi kochankami, co chleb mi dają i wodę, wełnę, len, oliwę i napój. W tej wypowiedzi małżonka wierzy, że te dary pochodzą od amantów, podczas gdy pochodzą one od Boga Oz. 2:10 Zapomniała już o tym, że to Ja właśnie dałem jej zboże, moszcz, świeżą oliwę, <że nie skąpiłem srebra ni złota, z którego czyniono Baala>. Wypowiedź Jezusa J.4:7 Nadeszła /tam/ kobieta z Samarii, aby zaczerpnąć wody. Jezus rzekł do niej: Daj Mi pić!:7 na tle Oz. 2:7 zdaje się sugerować, że „danie wody” oznacza gest objawienia przyszłego albo prawdziwego małżonka. Amantami w tekście Ozeasza są Baale.(Baal oznacza, pana, męża), których jedną z podstawowych funkcji w kananejskim kulcie płodności, było dostarczanie ziemi płodności, przez zesłanie deszczu (patrz 1Król. 10:20;nn konfrontacja Eliasza z prorokami Baala na górze Karmel). Woda, mąż, Baal, amant, niewierna żona to zestaw tematów znajdujących się w Oz.2 i J.4. Tłem wypowiedzi Jezusa o wodzie jest również obraz raju, oraz związane z nim obietnice prorockie na czasy ostateczne. 1 Mojż. 2:10 Z Edenu zaś wypływała rzeka, aby nawadniać ów ogród, i stamtąd się rozdzielała, dając początek czterem rzekom. Według Ez. 47:1-12 spod progu przyszłej świątyni wypłynie życiodajna woda. Zach. 14:8 zapowiada, że w czasach ostatecznych „wypłyną wody żywe z Jerozolimy” Zach 14:8 W owym dniu wypłyną z Jerozolimy strumienie wód, połowa z nich [popłynie] do morza wschodniego, a połowa do morza zachodniego. I w lecie, i w zimie tak będzie. Jl. 4:18 I stanie się owego dnia, że góry moszczem ociekać będą, a pagórki mlekiem opływać i wszystkie strumienie judzkie napełnią się wodą, a z domu Pańskiego wypłynie źródło, które nawodni strumień Szittim. Kiedy spojrzymy na to co powiedzieliśmy; Jezus głosi Samarytance Słowo Boże. Samarytanka po rozstaniu z Jezusem staje się misjonarką, głosi Słowo Boże w.29, 39, 42. Samarytanka wypełniła nakaz Mk. 16:15 I rzekł do nich: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu! Przejdźmy jednak szczegółowo przez opowiadanie o Samarytance, aby doszukać się tam zaślubin, bo taki mamy temat.

Mamy dwie główne postacie Jezusa i Samarytankę, natomiast tłem dla głównych postaci są apostołowie (Żydzi) i mieszkańcy Samarii (poganie). Te dwie gromady osób stanowią symbolikę tłumu z którego Mat. 22:14 …..wielu jest powołanych, lecz mało wybranych. Zwróćmy uwagę na wiarę Samarytan; Rzym. 10:17 Przeto wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa. Samarytanie uwierzyli bo usłyszeli, bo posłuchali kobiety swojego pochodzenia. Chciałbym zwrócić uwagę, że w ewangelii Jana Jezus najpierw rozmawiania z Żydem (Nikodem) rozdział 3, później ze schizmatyczką, czyli samarytanką, a w tym samym rozdziale z dworzaninem królewskim – poganinem. To pokazuje, że Jezus przyszedł do wszystkich. Wiara Samarytan jest tutaj największa, uwierzyli bo usłyszeli. Żydzi nie wierzyli, a poganie (dworzanin) uwierzył dopiero kiedy potwierdził godzinę uzdrowienia. Wróćmy do fragmentu z Samarytanka. Ważnym elementem opowiadania jest godzina 6, to jest około południa 12 naszego czasu. O tej porze jest największy skwar, nikt nie przychodzi do studni. Tekst 1 Moj. 24:11 mówi, że sługa Abrahama, przybył do studni wieczorem, kiedy to kobiety przychodziły czerpać wodę. Jeżeli Samarytanka przychodzi po wodę w południe, to musi mieć powód. O tej porze nikogo tam nie spotka. Kobiety przyjdą po wodę wieczorem i będzie to dla nich okazją do konwersacji. Także wędrowiec wie, że do studni należy przyjść wieczorem, bo na pewno spotka tam mieszkańców obcego kraju, tak jak to miało miejsce w przypadku Jakuba 1 Moj. 29:1-6. Dlaczego więc samarytanka chce być sama? Samarytanka chciała uniknąć spotkania kogokolwiek. W tym nadzwyczajnym czasie spotkała nadzwyczajnego człowieka. Kobieta zmieniła swoje życie, zaczęła głosić, podobnie jak pierwsi uczniowie Jezusa, a skutek jej działania przypomina działanie pierwszych uczniów po zmartwychwstaniu Jezusa w.39. Kobieta nie przedstawiona z imienia staje się misjonarką. Należy zauważyć, ze Jezus również jest sam, ponieważ uczniowie poszli do miasta. Opowiadanie sugeruje, że Jezus przyszedł przypadkowo do studni o tej porze. Zauważmy jak werset 6 tworzy paralelizm z opisem śmierci Jezusa; werset 6 fizyczne zmęczenie Jezusa 19:1n, pragnienie w. 7 i 19:28, godzina 6 w.7 i 19:14, wypełnienie woli Ojca 4:34 i 19:30.

Zauważmy; sługa Abrahama rozpoczyna rozmowę z Rebeką słowami; „Daj mi się napić trochę wody z Twego dzbana” (1 Moj. 24:17). Prorok Eliasz w podobny sposób zwraca się do wdowy, kiedy przybywa do Sarapety. „Daj mi, proszę trochę wody w naczyniu, abym się napił” (2Krl. 17:10). Danie wody proszącemu oznacza okazanie przychylności. W kontekście 1 Moj. 24 (poszukiwanie żony dla Izaaka), danie wody oznacza wkroczenie na drogę, która może prowadzić do małżeństwa. Zauważmy, że w ewangelii Janowej kobieta odmawia Jezusowi wody. Wtedy sam Jezus proponuje Samarytance wodę w.10. Woda ma tutaj sens symboliczny. Sens przenośny wody, opiera się jednak na znaczeniu dosłownym. Jezus zamiast wody ze studni ofiaruje kobiecie wodę ze źródła. (dosłownie; woda żywa, czyli woda bieżąca, ze źródła) Woda wypływająca ze źródła, lub studni  jest  symbolem więzi oblubieńczych. PNP. 4:12 Ogrodem zamkniętym jesteś, siostro ma, oblubienico, ogrodem zamkniętym, źródłem zapieczętowanym..15  [Tyś] źródłem mego ogrodu, zdrojem wód żywych spływających z Libanu. i Przyp.5:15-18. Zwróćmy uwagę, że Jezus jest źródłem wody, którego nie zna kobieta, a źródłem pokarmu, który jest nie znany są apostołowie. W w.32. Samarytanka jest zaskoczona, że Jezus będąc Żydem rozmawia z nią. Wiemy, że Żydzi nie obcowali z Samarytanami, nawet niektórzy Rabini mówią, że kto spożywa chleb Samarytan, podobny jest do tego, kto spożywa świńskie mięso. Każde naczynie dotknięte przez Samarytanke/Samarytanina, było uznawane za nieczyste. Wyrażenie woda żywa/źródlana/bieżąca często ma powiązanie z Jahwe, który nazwany jest „ źródłem wody żywej” Jer.2:13 Bo podwójne zło popełnił mój naród: opuścili Mnie, źródło żywej wody, żeby wykopać sobie cysterny, cysterny popękane, które nie utrzymują wody, 17:13 Nadziejo Izraela, Panie! Wszyscy, którzy Cię opuszczają, będą zawstydzeni. Ci, którzy oddalają się od Ciebie, będą zapisani na ziemi, bo opuścili źródło żywej wody, <Pana>. Jahwe zaprasza do siebie jako wody Iz. 55:1 O, wszyscy spragnieni, przyjdźcie do wody, przyjdźcie, choć nie macie pieniędzy! Kupujcie i spożywajcie, <dalejże, kupujcie> bez pieniędzy i bez płacenia za wino i mleko!  Dlatego w 4 rozdziale mamy przedstawione dwa rodzaje wody; woda ze studni Jakuba to; prawo, tradycje żydowskie, kult żydowski, sprawy dostępny tylko dla Żydów. To sprawy ziemskie, czyli woda czerpana z dołu (z ziemi) ze studni. Woda żywa, objawienia woli Bożej w Jezusie, sprawy niebieskie/sprawy Królestwa, woda pochodzenia niebiańskiego. Jezus pokazuje tutaj niewystarczalność daru Jakuba. Woda Jakuba nie gasi pragnienia. Woda prawa nie była doskonała. Tylko chwilowo gasiła pragnienie (ofiary składane codziennie). Mało tego; woda prawa (ze studni Jakuba) symbolicznie powodowała wręcz nienasycony głód i pragnienie Boga, a głód i pragnienie w końcowym etapie prowadzą do śmierci. Tylko spotkanie Jezusa powoduje w pełni zaspokojenie pragnienia i głodu. Jak wspomnieliśmy wcześniej opowiadanie o Smarytance przebiega w tle ST – tematu małżeństwa/zaślubin. Samarytanka przyjmuje wodę żywą, czyli wchodzi w relacje z Jezusem, które powinny zakończyć się małżeństwem. Jezus powstrzymują ją w tym zapędzie. Stara się usunąć wszystkie dwuznaczności; wspominając jej 5 mężów i mówiąc, że ten szósty nie jest jej mężem. Więc kto jest mężem Samarytanki? Jezus, czy może Bóg? Czy Jezus jest tym, który zastąpi tych mężów? Mówiąc inaczej Jezus stanie się Panem Samarytan, tym samym zastępując ich „bogów” Posiadanie pięciu mężów można wyjaśnić sukcesywnymi rozwodami, lub śmiercią małżonków. Żydowska tradycja rabiniczna pozwala na maksymalnie 3 sukcesywne małżeństwa. Autorowi może jednak chodzić o zamierzoną przesadę w kontekście Mk. 12:20-22. Nie którzy komentatorzy symbolicznie przytaczają 2 Król. 17:23-41, gdzie jest mowa o najeździe Asyryjczyków. Samaria, Królestwo Północne zostało zaludnione pięcioma obcymi plemionami. Te plemiona czciło 7 bóstw. Komentatorzy sugerują, że każde z 5 plemion miało swojego Boga. Inni porównują 5 mężów do pięcioksięgu, który Samarytanie uważali za natchniony. Jednak u Jana liczba 6 ma znaczenie symboliczne; sześciu mężów Samarytanki, sześć stągwi kamiennych, szósta godzina. Sześć to liczba niedoskonała. Przypuszczalnie w dialogu z Samarytanką, jest brany pod uwagę 7 mąż, jedyny i doskonały. Ale o tym za chwilę. Przywołując 5 mężów Samarytanki znowu przywołujemy niewierną żonę z Oz.2. Ramy tekstów są te same, gdyż akcja rozgrywa się w Samarii. W tych ramach przejście od męża do fałszywych bogów jest naturalne, gdyż w języku biblijnym, mąż nazywany jest tak samo, jak fałszywe bóstwo czczone przez Samarytan (tj. pan=ba’al.)Dlatego dialog Samarytanki i Jezusa przechodzi do sprawy „prawdziwej” religii i „prawdziwego” Boga, zarówno dla narodu samarytańskiego jak i izraelskiego. W pewnym momencie opowiadanie zostaje zawieszone przez powrót uczniów. Byli zaskoczeni, jednak o nic nie pytali. Zgodnie ze schematem opowiadania, o studni, zaślubinach w ST, przyszła małżonka biegnie do krewnych aby ich powiadomić, że przy studni spotkała mężczyznę.(1 Moj 24:28,29, por 2 Moj. 2:18) Kobieta przedstawia swoim pobratyńcom Jezusa nie jako Żyda, ale jako człowieka w. J.4:29 Pójdźcie, zobaczcie człowieka, który mi powiedział wszystko, co uczyniłam: Czyż On nie jest Mesjaszem?. Podobnie zrobił to Piłat 19:5 ….Piłat rzekł do nich: Oto Człowiek. Chociaż Jezus poleca kobiecie przyprowadzić męża, ona go nie słucha. Kobieta zostawia dzban, idzie do miasta, mówi do ludzi, oni wychodzą z miasta i przychodzą do niego. Zauważmy, że jej działanie jest odmienne od tego co jej zalecił Jezus idź zawołaj męża i przyjdź tu. Zostawiając dzban nie wraca do domu, lecz idzie na plac, na agorę, gdzie zbierają się mężczyźni. Zamiast wejść do domu (do przestrzeni prywatnej, gdzie kobiety mogły swobodnie rozmawiać z mężczyznami swojej grupy pokrewnej), ona wchodzi do miasta (do przestrzeni publicznej) i rozmawia tam z mężczyznami. Zamiast zawołać swojego męża, ona publicznie mówi o innym mężczyźnie. Narusza tym samym konwenanse tamtejszej kultury. Ewangelista zapisuje w wersetach 39-40 wyjście Samarytan z miasta do Jezusa, jest to exodus czyli wyjście z niewoli do wolności. W dalszym ciągu naszego fragmentu Jezus mówi o pokarmie, którego uczniowie nie znają, tak jak Samarytanka nie zna wody żywej. Zauważmy że Samarytanka pyta Jezusa o to jak wydobyć wodę żywą, tak uczniowie sami chcą dociec skąd Jezus ma pokarm do jedzenia. Komentatorzy doszukują się tutaj intencji ewangelisty wskazania na wciąż obecne w uczniach zakłopotanie wynikające ze spotkania i rozmowy Jezusa z kobietą i to Samarytanką. Wcześniej uczniowie Jezusa w tym kontekście o nic Go nie pytali. Nasuwa się myśl, że być może Jezus przyjął pożywienie od Samarytanki. Jezus nie chciał przyjąć pokarmu od apostołów. Chociaż kobiety już nie ma z nimi w.28, to pozostaje dla uczniów problem obecności Jezusa wśród Samarytan, a nawet skandalicznego związku Jezusa z Samarytanką. (Żydzi nie obcują z Samarytanami w.9) O jakie żniwa chodzi Jezusowi w wersetach 35-36? Czy chodzi o Samarytan? Tak, chodzi o Samarytan, którzy w czasie, gdy Jezus rozmawia z uczniami przychodzą do Niego jako Mesjasza. Samarytanie reprezentują „żniwa” Samarii, która odnajduje prawdziwego małżonka. I to jest ten małżonek do którego mieliśmy wrócić w kontekście wersetu 17 – siódmy mąż. Obraz ziemi w.35 przynoszący bogaty urodzaj, oznacza powrót małżonki do swego prawdziwego męża jest symbolem powrotu mieszkańców Samarii do prawdziwego Mesjasza reprezentującego Boga. Konkretna i bezimienna kobieta Samarii ze swymi problemami rodzinnymi stanowi uosobienie historii religijnej Samarii. W scenie końcowej rozmowie o jedzeniu, zasiewie, żniwach, opowiadanie łączy się również ze schematem ze ST o studni i zaślubinach. Analizując fragmenty zaślubin ze ST po spotkaniu mężczyzna przy studni mężczyzna jest zapraszany na posiłek. (1 Moj. 24:33, 2 Moj. 2:20). U ewangelisty Jana temat posiłku jest całkowicie zmieniony; pojawia się w rozmowie z uczniami, a Samarytanie ofiarują Jezusowi gościnę bez wzmianki o posiłku. Zmiana schematu sugeruje oryginalną myśl ewangelisty na temat posiłku J.4:34 Powiedział im Jezus: Moim pokarmem jest wypełnić wolę Tego, który Mnie posłał, i wykonać Jego dzieło.

Werset 37.Inny sieje, a inny żnie. Kto siał, a kto będzie zbierał? Wśród tych, którzy się natrudzili, jest przede wszystkim Jezus w kontekście rozdziału 4 i Ten który Go posłał. Natomiast zestawienie w. 38 czyli posłanie na żniwa z wersetem 39 nawróceniem Samarytan symbolizuje nawrócenie i wiarę Samarytan. Śledząc dalej opowiadanie po linie schematu ST, zamiast zaproszenia na posiłek, Jezus jest proszony do pozostania u Samarytan. Zamiast opisu małżeństwa, jest wyznanie wiary w Jezusa jako Zbawiciela Świata. Pytanie? Dlaczego ewangelista pominął opis małżeństwa? Odpowiedź nasuwa Oz.2 opis niewiernej żony. W ST w opisach spotkań mężczyzny z przyszłą żoną przy studni jest mowa o pannach niezamężnych. Sytuacja Samarytanki jest zgoła inna. Dla niej problemem nie jest znalezienie męża, lecz wprowadzenie porządku do swojego życia. Samarytanka powinna znaleźć swojego jedynego, prawdziwego Boga. Ponieważ Samarytanka idzie do studni w czasie kiedy nikogo nie może tam spotkać, czyli nie idzie w celu znalezienia męża. Dlatego słowa Jezusa kierowane do niej należy rozumieć w kontekście Oz. 2:16 Dlatego chcę ją przynęcić, na pustynię ją wyprowadzić i mówić jej do serca. Stąd opowiadanie nie zmierza w kierunku małżeństwa, gdyż małżeństwo już dawno zostało zawarte, małżeństwo trwa! A Bóg wcale go nie zerwał. Jezus przychodzi odnowić małżeństwo, lub zaniedbane przymierze, a Samarytanie są pierwocinami tego żniwa, które oznacza zbawienie całego świata.

Br. Dominik Kokoszka