Część 12: Trzecia podróż misyjna Pawła

Powróciwszy do Antiochii ze swej drugiej podróży misyjnej, Paweł poświęcił trochę czasu na powrót do sił przed podjęciem następnej podróży misyjnej (swojej trzeciej). Rozpoczął ją od podążenia śladem swej pierwszej podróży odbytej w Azji Mniejszej, odwiedzając na powrót i umacniając eklezje, które tam założył, w tym Derbe, Listrię i Ikonium, a kończąc ją w Efezie, tamtejszym głównym porcie morskim, gdzie eklezja została założona już wcześniej i gdzie osiadł.

Posługa Apollosa

Nowopowstały kościół w Efezie (kościół = gr. słowo „ekklesia”, znaczące „zebranie powołanych”, tzn. wierzących), był początkowo pod wpływem Żyda z Aleksandrii, zwącego się Apollos, który został przedstawiony jako Pewien Żyd, imieniem Apollos, rodem z Aleksandrii, człowiek uczony i znający świetnie Pisma (Dz 18.24). Szczegółowa wiedza oparta na pismach Starego Testamentu, gdzie pierwotnie została przedstawiona ewangelia, była kluczem do głoszenia przez chrześcijan w 1.wieku.
Wiara Apollosa jednakże była niepełna pod tym względem, że znał tylko chrzest Jana (Dz 18.25), to znaczy Jana Chrzciciela, poprzednika Jezusa, który głosił, że Mesjasz wkrótce przyjdzie, dlatego należy przygotować mu drogę. Było to właściwe nauczanie, ale dalszy ciąg był jeszcze lepszy, co Akwila i jego żona Pryscylla bez wątpienia mu wyjaśnili, że Mesjasz już przyszedł, cierpiał jako Baranek Boży, by usunąć grzechy świata. Że zmartwychwstał i wstąpił do nieba jako doskonały Najwyższy Kapłan i pewnego dnia powróci jako Mesjasz i król.
Potencjalny kryzys w tej nowej eklezji został zażegnany przez uspokajające pouczenie przekazane przez Pryscyllę i Akwilę, małżeństwo mieszkające już wcześniej w Efezie, przed przybyciem tam Pawła. Czytamy, że zabrali go (Apollosa) z sobą i wyłożyli mu dokładnie drogę Bożą. Bez wątpienia rozwinęli oni pierwotne nauczanie Jana oparte na pismach Izajasza (Iz 40 i 53), uwzględniając też zmieniające świat wydarzenia, będące konsekwencją posługi Jezusa.
Apollos mógł teraz w pełni wykorzystać swój potencjał jako głosiciel i nauczyciel. Otrzymawszy zaproszenie, poprzez Morze Egejskie udał się do Koryntu znajdującego się w Grecji, na stałym lądzie, kosmopolitycznego miasta, gdzie już wcześniej został założony kościół. Służył on tam wielką pomocą w dziele głoszenia, potrafiąc udowodniać, że się mylą, miejscowym Żydom, którzy nie mogli zgodzić się z tym, iż Jezus był Mesjaszem. Apollos więc skutecznie odpierał wszystkie ataki Żydów i wykazywał publicznie z Pism, że Jezus jest Mesjaszem (Dz 18.28).

List do mieszkańców Koryntu

Miasto Korynt było podobne do materialistycznych współczesnych nam społeczności, które możemy obserwować obecnie w takich miastach jak Londyn, pełnym pokus dla nowych chrześcijan. Paweł stawił czoła tym trudnościom w swym pierwszym liście do Koryntian. Został on napisany prawdopodobnie w czasie jego późniejszego pobytu w Efezie, około roku 56.
Jednym z tych problemów były rozłamy, biorące się z zawiści i niezgody, do których byli skłonni Koryntianie. Powstały stronnictwa wśród wiernych, twierdzących, że są naśladowcami dwóch różnych nauczycieli, którzy nawrócili większość z nich, to znaczy Pawła i Apollosa. Ja jestem Pawła oraz Ja jestem Apollosa, takie były ich slogany. Dlatego Paweł napomina ich w swym liście: Kimże jest Apollos? Albo kim jest Paweł? Sługami, przez których uwierzyliście … Ja siałem, Apollos podlewał, lecz Bóg dał wzrost (1 Kor 3.3-6).
Apollos udzielił poparcia temu podstawowemu nauczaniu o jedności robotników w Bożej winnicy. Jakiekolwiek były jego zdolności, Apollos był jedynie jeszcze jednym mozolnym budowniczym na fundamencie, którym jest Jezus Chrystus, takim jakim był Paweł i wielu innych (1 Kor 3.11).

Nauczanie w Efezie

Obecnie Paweł przybył do Efezu, by dołączyć do Pryscylli i Akwili w ich dziele głoszenia. Znaleźli tam małą grupkę wiernych – dwanaście osób, jak mamy powiedziane. Zwyczajem w owym czasie było, że po swym chrzcie wierni otrzymywali Ducha Świętego. Owych dwanaścioro wiernych jednakże nie otrzymało tej specjalnej mocy; Nawet nie słyszeliśmy, że istnieje Duch Święty – powiedzieli do Pawła. Jaki więc chrzest przyjęliście? – zapytał Paweł. Chrzest Janowy – odpowiedzieli. Ten sam problem, który pokazał się z Apollosem, pojawił się znowu. Pierwsi głosiciele pozostawili po sobie w Efezie niepełne dziedzictwo.
Tak jak miało to miejsce w przypadku Apollosa, Paweł natychmiast zajął się tym brakiem w ich wierze. Rzekł do nich: Jan udzielał chrztu nawrócenia, przemawiając do ludu, aby uwierzyli w Tego, który za nim idzie, to jest w Jezusa (Dz 19.4).

Biblioteka Celsusa w Efezie (źródło: WSP Kraków)

Poniższe imiona przypominają nam o kluczowych aspektach dzieła Jezusa Chrystusa, czyli Chrystus = Mesjasz (namaszczony król); Jezus = Zbawiciel (Bóg zbawi).
Mając pełną wiedzę, zostali ochrzczeni powtórnie. Dopiero wówczas otrzymali Ducha Świętego, gdy Paweł włożył na nich swe ręce, i mogli mówić językami i mieć dar prorokowania. W ten sposób zostało pokazane pierwszeństwo wiary i chrztu w procesie zbawienia (zob. słowa Jezusa w Mk 16.16). Duch Święty był ważny, kiedy był obecny w pierwszych społecznościach wiernych, lecz nie był niezbędny.
Przez dwa lata Paweł kontynuował swe głoszenie w Efezie. Najpierw, jak to miał w zwyczaju, skoncentrował się na społeczności żydowskiej, odważnie chodząc do ich synagog i rozprawiając i przekonując o królestwie Bożym (Dz 19.8). Z ich własnych Pism wykazywał, że Jezus był rzeczywiście Mesjaszem (namaszczonym), ich przyszłym królem.
Jak to często się zdarza, rezultatem tego było pojawienie się żywego sprzeciwu wielu spośród zgromadzonych w synagodze, mówiących źle wobec ludu o drodze (droga = ewangelia zbawienia, której ośrodkiem jest osoba Jezusa Chrystusa – zob. Dz. 19.9). Tak więc po trzech miesiącach odrzucania jego nauki Paweł przeniósł się wraz ze swymi współwyznawcami i rozpoczął głoszenie ewangelii ogólnie rzecz biorąc Efezjanom, rozprawiał codziennie w szkole Tyrannosa (Dz 19.9), która prawdopodobnie była rodzajem miejsca nauczania nazwanego od imienia jej założyciela.
Paweł kontynuował głoszenie nie tylko w Efezie, ale również w okolicy, tak że wszyscy mieszkańcy Azji (ogromnego terenu, który obecnie stanowi część Turcji), Żydzi i Grecy, usłyszeli słowo Pańskie (Dz 19.10). To prawdopodobnie wtedy położone zostały podwaliny siedmiu kościołów w Azji Mniejszej. Te kościoły, czy eklezje, otrzymały później listy od swego Pana, odnotowane w Obj 2.3.

Cuda w Efezie

Głoszeniu i nauczaniu, które rozwinęły i zwiększyły zasięg kościoła w Efezie, towarzyszyły niezwykłe cuda, dokonywane przez Boga przez ręce Pawła (Dz 19.11). Tak niezwykłe były te akty uzdrawiania, że przynoszono Pawłowi chusteczki i części ubrania, aby ich dotknął i w ten sposób uzdrowił chorego, któremu je zanoszono. Cierpiący na choroby umysłowe, których określa się w relacji biblijnej zgodnie z ówczesnym językiem jako dotkniętych przez złe duchy, również zostali uleczeni. W ten sposób dary Ducha Świętego znakomicie wzmacniały głoszenie Pawła oraz innych, a mające na celu założenie wspomnianych wyżej pierwszych kościołów chrześcijańskich.
Ten dowód Bożej mocy powodował ujawnienie oszustów, twierdzących, że posiadają tę samą moc: wędrowni egzorcyści żydowscy próbowali leczyć dotkniętych przez złe duchy w ten sam sposób. Zaklinam (uroczyście rozkazuję) was przez Pana Jezusa, którego głosi Paweł (Dz 19.13), oświadczali. Te maskarady obróciły się przeciwko siedmiu synom Skewasa, żydowskiego arcykapłana, którzy próbowali takich egzorcyzmów. Biedny chory zwrócił się do nich, mówiąc: Znam Jezusa i wiem o Pawle, a wy coście za jedni? (Dz 19.15), a następnie zaatakował swoich fałszywych prześladowców tak, że nadzy i poranieni uciekli z owego domu (Dz 19.15-16).
To zdemaskowanie fałszerstwa miało zbawienny wpływ na mieszkańców Efezu. Żydzi i Grecy bali się teraz tej mocy, którą ukazywali w niewłaściwym świetle owi oszuści, i wysławiano imię Pana Jezusa (Dz 19.17). Wydarzenia te poruszyły również sumienia wielu wiernych żyjących w mieście, w którym szerzyły się praktyki magiczne. Wielu spośród nich przyniosło swe księgi zaklęć, sięgające wartości pięciu tysięcy denarów w srebrze – niebotyczna kwota – by je spalić publicznie. W wyniku tego radykalnego odrzucenia zabobonów potężnie rosło i umacniało się słowo Pańskie (Dz 19.20).
Cuda dokonane przez Pawła za sprawą Ducha Świętego oraz próby naśladowania ich przez szarlatanów przekazują nam ważną prawdę odnośnie mocy Ducha Świętego, w której posiadaniu byli pierwsi chrześcijanie. Była to nadprzyrodzona moc, udzielana im bezpośrednio poprzez włożenie na nich rąk przez apostołów po to, by była używana w specjalnym celu i potwierdzana cudami. Nie możemy jej porównywać z duchowym wpływem nauczania Jezusa, z którym jest ona często mylona. Ostatecznie moc Ducha Świętego została zabrana.
Obecnie nie ma dowodów na posiadanie Ducha Świętego przez wiernych. W pierwszym wieku była ona ważnym uzupełnieniem głoszenia ewangelii. Na chwilę obecną pozostaje wiernym czekać na jego wylanie w przyszłym Królestwie.

Plany na przyszłość

Założywszy prężną społeczność wiernych w Efezie, Paweł mógł teraz zacząć planować dalszą część swej, jak teraz wiemy, trzeciej podróży misyjnej. Miał podróżować przez Macedonię i Achaję (Grecja), docierając powtórnie do Jerozolimy, jak powiedział: Potem, gdy się tam dostanę (do Jerozolimy), muszę i Rzym zobaczyć (Dz 19.21). Jednakże zmiany okoliczności stanęły mu na przeszkodzie, zanim Bóg pozwolił apostołowi wypełnić tę misję. Chociaż Paweł posłał swoich dwóch pomocników, Tymoteusza i Erasta, by przygotowali grunt, nieprzewidziane i dramatyczne wydarzenie zmusiło go do pozostania w Efezie – zamieszki, które mogły unicestwić zarówno jego samego, jak i tamtejszy nowopowstały Kościół.

Wspaniały teatr w Efezie, miejsce zamieszek opisanych w Dz 19. Niezwykła akustyka tłumaczy fakt, że pisarz miejski mógł przemawiać do tłumu i go uciszyć.

Zamieszki w Efezie

Źródło tych zamieszek leży w rzeczywistym sukcesie głoszenia Pawła. Efez był centrum kultu bogini Diany (Artemidy). Poświęcona jej świątynia, wraz ze znajdującym się w niej zmysłowym posągiem bogini, była jednym z siedmiu cudów świata starożytnego. Pielgrzymi przybywali do miasta z całego imperium, przynosząc niemały zarobek (Dz 19.24) złotnikom w Efezie, którzy wykonywali pamiątki ze srebra, kupowane przez pielgrzymów. Złotnikowi Demetriuszowi przypadło wyrażenie tych obaw podczas zebrania ze swymi kolegami po fachu: Zebrał ich razem z innymi pracownikami tego rzemiosła i powiedział: Mężowie, wiecie, że nasz dobrobyt płynie z tego rzemiosła. Widzicie też i słyszycie, że nie tylko w Efezie, ale prawie w całej Azji ten Paweł przekonał … wielką liczbę ludzi gadaniem, że ci, którzy są ręką uczynieni, nie są bogami. Grozi niebezpieczeństwo, że nie tylko rzemiosło nasze upadnie, ale i świątynia wielkiej bogini Artemidy będzie za nic miana, a ona sama, której cześć oddaje cała Azja i świat cały, zostanie odarta z majestatu (Dz 19.25-27).
Podburzony tym bezpośrednim odwołaniem się do ich własnych korzyści, szybko zebrał się rozemocjonowany tłum obywateli miasta, skandując slogan: Wielka Artemida Efeska! Pochwyciwszy dwóch towarzyszy Pawła, pośpieszyli do miejskiego teatru. Każdy krzyczał co innego… wielu nie wiedziało nawet, po co się zebrali (zob. Dz 19.28-32).
Paweł chciał udać się do teatru, by do nich przemówić, ale jego przyjaciele i miejscowi przedstawiciele władz powstrzymali go od ryzykowania w ten sposób własnego życia. Inne próby dyskutowania z tłumem nie powiodły się i ze wszystkich /ust/ podniósł się jeden krzyk i prawie przez dwie godziny krzyczeli: Wielka Artemida Efeska! (Dz 19.34).

Posąg Artemidy (Diany) Efeskiej.

W końcu głos rozsądku w osobie pisarza miejskiego był w stanie uciszyć i skłonić do rozejścia się ten niebezpieczny tłum. Nie ma, powiedział im, bezpośredniego zagrożenia dla „niezaprzeczalnej” reputacji Diany. Zostali zatrzymani niewinni ludzie, którzy nie są ani świętokradcami, ani też nie bluźnią naszej bogini (Dz 19.37). Sądy są otwarte dla Demetriusza i innych, którzy wniosą uzasadnioną skargę. W przeciwnym razie nie ma powodu dla tych rozruchów.

Następstwo

W pewnym sensie pisarz miejski mylił się co do świątyni i kultu Diany. Po dwóch i pół wieku zniknęła zarówno świątynia, jak i kult Diany, gdyż za czasów cesarza Konstantyna (około 330 r. n.e.) nad pogaństwem polityczny triumf odniosło chrześcijaństwo; ale zwycięska wiara stała się apostatyczną wersją nauki głoszonej przez Pawła i jego towarzyszy. Kluczowe doktryny zostały zniekształcone i wiele z postaci i symboli pogańskich zostało wpasowanych do nowych budynków i symboli finansowanego przez państwo chrześcijaństwa. Z pewnością powszechny kult Marii i „świętych” chrześcijańskich jest odpowiednikiem kultu takich postaci jak Diana Efeska, powodując powstawanie sanktuariów, obrazów, a to z kolei – pojawienia się pielgrzymów, stwarzających okazję wzbogacenia się dla zastępów robiących pieniądze rzemieślników i innego rodzaju biznesu.

Howard Cooke

Część 11: Druga podróż misyjna Pawła

W ostatnim artykule podążaliśmy za Pawłem i Barnabą, którzy udali się do Jerozolimy w celu rozwiązania sporu w kwestii obrzezania i konieczności zachowywania przez pogan (nie-Żydów) Prawa Mojżeszowego. Następnie Paweł powrócił do Antiochii z listami od apostołów i starszych potwierdzającymi, że nie ma konieczności dokonywania obrzezania pogan ani też zachowywania przez nich Prawa Mojżeszowego.
Przebywając w Antiochii, Paweł i Barnaba kontynuowali wraz z wielu innymi braćmi nauczanie i głoszenie Bożego Słowa. W czasie podróży odbywanych przez Pawła widzimy wiele przykładów powtórnego odwiedzania przez niego nowo nawróconych, potwierdzanie przekazanej im wcześniej nauki i okazywanie praktycznej pomocy nowym braciom i siostrom. Po spędzeniu pewnego czasu w Antiochii Paweł rzekł do Barnaby: Wróćmy już i zobaczmy, jak się mają bracia we wszystkich miastach, w których głosiliśmy słowo Pańskie (Dz 15.36). Tak się zaczęła, nazwana tak później, 2. podróż misyjna, w którą Paweł zabrał jako swego towarzysza Sylasa (albo inaczej Sylwana); Barnaba wyruszył osobno, biorąc ze sobą Jana Marka.

Początek podróży

Paweł i Sylas rozpoczęli podróż od przejścia przez Syrię i Cylicję, umacniając miejscowe Kościoły (Dz 15.41). Podróżując na północ od Jerozolimy, a następnie na zachód na wschodnie tereny obecnej Turcji, Paweł służył pomocą i słowami zachęty Kościołom, które wcześniej założył w tym regionie.
Udawszy się dalej na zachód, dotarli do miast Derbe oraz Listrii. W Listrii Paweł spotkał Tymoteusza, młodego człowieka, który został jego towarzyszem i przyjacielem na całe życie i do którego Paweł odnosił się z czułością jako do swego syna w wierze (1 Tym 1.1-2). Matka i babka Tymoteusza były głęboko wierzącymi osobami, Żydówkami, lecz jego ojciec był Grekiem. Od dzieciństwa Tymoteusz znał Pisma Święte, które, jak w późniejszym czasie pisał do niego Paweł, mogą cię nauczyć mądrości wiodącej ku zbawieniu przez wiarę w Chrystusie Jezusie (2 Tym 3.15).
Paweł wybrał tego młodego człowieka, by mu towarzyszył; zabrali ze sobą listy, napisane przez starszych i apostołów z Jerozolimy. Dotyczyły one praktycznych kwestii życia nawróconych, życia jako chrześcijanie, a nie według wymogów Prawa Mojżeszowego. Czytamy w Dziejach Apostolskich: Tak więc utwierdzały się Kościoły w wierze i z dnia na dzień rosły w liczbę (Dz 16.5). Kontynuując swoją podróż na zachód, Paweł, Sylas i Tymoteusz przeszli przez Frygię i Galację i przyszli do Myzji, i byli gotowi udać się do Bitynii, kiedy Bóg skierował ich do odwiedzenia miasta Troady. W Troadzie Paweł miał widzenie, ujrzał jakiegoś Macedończyka (z północnej Grecji) ponaglającego go: Przepraw się do Macedonii i pomóż nam! (Dz 16.9). Paweł zareagował natychmiast na to zaaranżowane przez Boga wołanie i poczynił przygotowania do odwiedzenia po raz pierwszy Grecji.

Mapa 2.podróży misyjnej Pawła

Idźcie na cały świat

Widzenie to było początkiem o wiele większych zdarzeń, prowadzących do głoszenia ewangelii na całym obszarze rzymskiego świata, jak nakazał Jezus swym uczniom: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu! (Mk 16.15). Wyruszywszy z portu w Troadzie, popłynęli do Samotraki, Neapolu, a następnie do Filippi. Miasto zostało tak nazwane od imienia swego założyciela, Filipa II Macedońskiego, i było głównym miastem w tym regionie. Zostało założone jako rzymska kolonia przez Oktawiana (późniejszego cezara Augusta Oktawiana) około 30. roku p.n.e.
Paweł głosił w szabat ewangelię Żydom poza miastem, na brzegu rzeki, gdzie Żydzi spotkali się, by się modlić. Tam też Paweł rozmawiał w szczególności z kobietami, które miały zwyczaj tam się spotykać. Wśród nich była Lidia, sprzedająca purpurę. Czytamy, że pochodziła ona z Tiatyry, miasta leżącego w rzymskiej prowincji w Azji, które było sławne z farbiarstwa, i była ona czcicielką jedynego prawdziwego Boga. Czytamy o niej: Pan otworzył jej serce, tak że uważnie słuchała słów Pawła (Dz 16.14).

Muszla małego ślimaka morskiego z gatunku „murex”, z którego uzyskiwano najbardziej ceniony barwnik, purpurę królewską.

Ruiny Tiatyry. Napisy potwierdzają, że miasto było ważnym ośrodkiem przemysłu farbiarskiego ze względu na wysoką jakość dostarczanej do miasta wody.

Konieczność chrztu

Lidia musiała zrobić coś jeszcze, jeśli miała zostać chrześcijanką. Wiedziała z nauczania Pawła, że musi być ochrzczona, a wody rzeki były idealnym miejscem, by mogła się w nich zanurzyć. Tak więc ona i jej domownicy zostali ochrzczeni.
Później, pisząc do Rzymian, Paweł wyjaśnił żywotne znaczenie chrztu przez pełne zanurzenie w wodzie – jest on symboliczną śmiercią i zmartwychwstaniem, łączy wierzącego ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa (Rz 6.1-6). Jest on również symbolicznymi powtórnymi narodzinami – zmyciem grzechów i początkiem nowego życia, jak pisał Paweł:
Dzięki jednak niech będą Bogu za to, że gdy byliście niewolnikami grzechu, daliście z serca posłuch nakazom tej nauki, której was oddano, a uwolnieni od grzechu oddaliście się w niewolę sprawiedliwości (Rz 6.17-18).
Grzechy Lidii zostały zmyte i stała się ona siostrą w Chrystusie i dziedziczką obietnic, które Bóg dał Abrahamowi, ojcu ludzi wierzących. Bóg wezwał Abrahama do opuszczenia ojczyzny i udania się do Kanaanu (dzisiejszy Izrael). Bóg przyrzekł, że da mu tę ziemię w wieczne posiadanie. Paweł napisał do wiernych w Galacji list, w którym wyjaśnił znaczenie powyższego faktu dla ochrzczonych:
Bo wy wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie. Jeżeli zaś należycie do Chrystusa, to jesteście też potomstwem Abrahama i zgodnie z obietnicą – dziedzicami (Gal 3.27-29).
Po swym chrzcie Lidia przekonała Pawła i jego towarzyszy, by zatrzymali się na pewien czas w jej domu.

W więzieniu w Filippi

Następnie czytamy o tym, jak Paweł spotkał kobietę opętaną przez ducha, który wróżył, dającą duży dochód jej panom przepowiadaniem przyszłości. Owa kobieta podążała za Pawłem i jego towarzyszami, wołała mówiąc: Ci ludzie są sługami Boga Najwyższego, oni wam głoszą drogę zbawienia (Dz 16.17). Czyniła tak dzień po dniu, aż zirytowało to Pawła, który w cudowny sposób odbierając jej zdolność wróżenia, uniemożliwił jej dalsze przepowiadanie przyszłości. Wprawił tym w konsternację jej właścicieli, gdyż odebrano im w ten sposób w jednej chwili znaczne środki na utrzymanie. Zaciągnęli więc Pawła i Sylasa na rynek, by stawić ich przed władzami miasta. Postawili Pawłowi i Sylasowi zarzut siania niepokoju w mieście i nauczania obyczajów, do których ludność, obywatele rzymscy, nie mogli – w zgodzie z prawem – się stosować.

Pozostałości rynku przed akropolem w Filippi.

Podburzony tłum zdarł ubranie z Pawła i Sylasa i po wymierzeniu im surowej chłosty wtrącono ich do więzienia. Zapis w Dziejach Apostolskich informuje nas, że strażnik wtrącił ich do wewnętrznego lochu, zakuwając dla większego bezpieczeństwa ich nogi w dyby. Cierpiąc wielkie niewygody, Paweł i Sylas mogliby być usprawiedliwieni, będąc przygnębionymi i niezadowolonymi, gdyż zostali potraktowani brutalnie, a do tego uwięzieni z powodu wykonywania dzieła Bożego. Jednakże o północy obydwaj, Paweł i Sylas, modlili się i śpiewem wielbili Boga.
Pozostali więźniowie słyszeli ich i bez wątpienia sądzili, że ci dwaj oszaleli. Nagle powstało silne trzęsienie ziemi, które wstrząsnęło fundamentami więzienia i otworzyło wszystkie jego drzwi. W dodatku, jak czytamy, ze wszystkich opadły kajdany (Dz 16.26).
Bóg działał w ten sposób nie tylko po to, by uwolnić swoje wierne sługi, lecz również w celu kontynuacji dzieła powoływania mężczyzn i kobiet spośród pogan, by Mu służyli. W tym przypadku odnosiło się to do filipiańskiego strażnika i jego domowników. Na widok mężczyzn uwolnionych z więzów i mogących uciec jego pierwszą reakcją była decyzja targnięcia się na własne życie, ponieważ zgodnie z prawem rzymskim na strażnika była nakładana kara śmierci, jeśliby uciekli więźniowie, których pilnował; lecz Paweł szybko interweniował wołając: Nie czyń sobie nic złego, bo jesteśmy tu wszyscy! (Dz 16.28). Paweł mógł mu pozwolić na samobójstwo, gdyż jest bardzo prawdopodobne, że traktował on Pawła i Sylasa bez litości jako ich strażnik, lecz Paweł, postępując zgodnie z nakazem Jezusa: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują (Mt 5.44), wykorzystał tę sposobność do głoszenia mu ewangelii zbawienia.
co mam czynić, abym był zbawiony?
Strażnik zażądał światła i wskoczył przerażony do lochu, upadając do stóp Pawła i Sylasa i pytając: Panowie, co mam czynić, abym był zbawiony? (Dz 16.30). Oczywiste było dla Pawła, że to pytanie nie odnosiło się tylko do niego jako strażnika i sytuacji, w jakiej się znalazł, ale natychmiast rozpoznał w tym, co się zdarzyło, rękę Boga. Paweł doradził mu, aby uwierzył w Pana Jezusa Chrystusa, a będzie zbawiony on i wraz z nim wszyscy jego domownicy.
Opowieść o strażniku obrazuje zasadę, że zbawienie zależy od usłyszenia ewangelii o Bożym królestwie i sprawach dotyczących Jezusa Chrystusa, aby mieć odpowiednią wiedzę konieczną do ochrzczenia się. Następnie strażnik opatrzył rany Pawła i Sylasa i on oraz cała jego rodzina zostali bez zwłoki ochrzczeni. Był to pierwszy krok, aby być zbawionym i strażnik wykorzystał okazję natychmiast, gdy tylko mógł. Zamiast paniki i perspektywy śmierci znalazł poprzez to cudowne zdarzenie drogę do życia. Przygotował posiłek dla dwóch wiernych sług Boga i zanotowano, że razem z całym domem cieszył się bardzo, że uwierzył Bogu (Dz 16.36).
Następnego dnia sędziowie przysłali strażnikowi rozkaz wypuszczenia więźniów na wolność, ale słysząc to od strażnika, swego nowego brata w Chrystusie, Paweł polecił mu poinformowanie sędziów, że są winni uwięzienia niewinnych ludzi i skazania ich na chłostę, chociaż są obywatelami rzymskimi i jako tacy, zgodnie z rzymskim prawem, mają gwarancję sprawiedliwego procesu. Słowa te sprawiły, że sędziowie szybko zjawili się przed Pawłem i Sylasem, nagląc ich do opuszczenia miasta, co też uczynili, wstępując po drodze do domu Lidii, by przekazać słowa zachęty nowo ochrzczonym przed opuszczeniem Filippi.

W Tesalonice

Podróżując dalej na zachód, Paweł dotarł do Tesaloniki i trzykrotnie głosił Żydom ewangelię w ich synagogach, gdzie spotykali się w szabat. Z pism Starego Testamentu wykazywał im, jak słowa proroków zapowiedziały, że Chrystus miał cierpieć i umrzeć, i zostać wskrzeszonym.
Wielu chrześcijan nie zdawało sobie sprawy z tego, że ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Chrystusa były zapowiedziane wiele wieków wcześniej w Starym Testamencie. Dla potwierdzenia tego mieszkańcom Tesaloniki przytoczono treść Pism, tak jak owym uczniom, którzy spotkali Jezusa po jego zmartwychwstaniu w drodze do Emaus (Łk 24.25-27). Jedynie ze Słowa Boga, a nie z ludzkich nauk możemy zrozumieć przekaz ewangelii zbawienia, możliwej dzięki zbawczemu dziełu Jezusa Chrystusa.
Nauczanie Pawła odniosło częściowy sukces i niektórzy uwierzyli i przyłączyli się do Pawła i Sylasa, wśród nich wielka liczba Greków a także wiele kobiet. Lecz Żydzi, którzy nie uwierzyli, byli zazdrośni, podobnie jak to miało miejsce w czasach Jezusa – to z powodu zazdrości Żydzi skazali Jezusa na śmierć. Żydzi w Tesalonice podburzyli tłum i wywołali poruszenie w całym mieście. Tym razem człowiek o imieniu Jazon wraz z innymi chrześcijanami doświadczyli wściekłości tłumu, który ich oskarżył, że podburzają cały świat (Dz 17.6) swą nauką i wystąpieniami przeciwko cezarowi poprzez głoszenie, że Chrystus jest królem.

Rzymskie forum we współczesnych Tesalonikach.

Takie samo oskarżenie spotkało Jezusa – Żydzi powiedzieli do Piłata: Nie mamy króla, tylko cesarza (J 19.15). Przełożeni miasta wysłuchali oskarżeń, lecz tym razem wzięli tylko zabezpieczenie (kaucję) od nowo nawróconych i puścili ich wolno.
Paweł i Sylas zostali bez zwłoki wyprawieni w drogę przez dopiero co powstałą eklezję (kościół) w Tesalonice i w nocy uciekli do Berei. Nie tego oczekiwał Paweł, gdyż Tesalonika była młodą eklezją i Paweł chciał pozostać w mieście, by zaopiekować się wiernymi. Lecz pozostawił tam Tymoteusza i później, usłyszawszy od niego o rozwoju tej eklezji, napisał do Tesaloniczan dwa listy ze słowami zachęty. W każdym rozdziale listu przypominał im o ich nadziei związanej z drugim przyjściem Chrystusa, o zmartwychwstaniu i nagrodzie. Musiał im też przypomnieć w drugim liście, że przyjście Chrystusa nie jest bliskie, bo najpierw muszą zajść pewne okoliczności – zwłaszcza odstępstwo od wiary, ewangelicznej nauki przekazywanej przez Jezusa i jego apostołów (2 Tes 2.3).
Tesaloniczanie rozumieli, że Chrystus powróci, ale ta wiedza sprawiała, że niektórzy porzucali swoje obowiązki i oczekiwali go natychmiast, tu i teraz. Paweł pokazywał, że nie tak się sprawy mają i że nadal mają pracować i żyć zgodnie z przykładem Chrystusa. Przeczytajmy te dwa krótkie listy do Tesaloniczan, pamiętając o okolicznościach ich powstania i sprzeciwie, na jaki natknęli się tamtejsi wierni ze strony Żydów.

Paweł i Sylas w Berei

Po przybyciu do Berei Paweł jak zwykle udał się do synagogi i głosił ewangelię Żydom. Tutaj odniósł większy sukces, gdyż słuchali oni Pawła uważnie i w Dziejach Apostolskich zyskują takie słowa pochwały:
Ci byli szlachetniejsi od Tesaloniczan, przyjęli naukę z całą gorliwością i codziennie badali Pisma, czy istotnie tak jest (Dz 17.11).
Oto znakomita lekcja dla wszystkich potencjalnych chrześcijan. Poprzez gorliwe i nabożne badanie Pism możemy z Bożą pomocą dotrzeć do prawdziwego rozumienia Bożych warunków zbawienia i jak mieszkańcy Berei, stać się wyznawcami Chrystusa, czyli chrześcijanami w pełnym słowa tego znaczeniu.
I znów działalność Pawła została przerwana, kiedy Żydzi z Tesaloniki przybyli do Berei z zamiarem podburzenia ludzi przeciw Pawłowi. Widząc, że znalazł się on w wielkim niebezpieczeństwie ze strony Żydów, Paweł został sam posłany do Aten, podczas gdy Sylas i Tymoteusz pozostali w Berei. Paweł popłynął do Aten, by kontynuować misję głoszenia ewangelii poganom.

Dowiadujemy się z Dziejów Apostolskich, że zazwyczaj z powodu sporów, prześladowań i cierpień głoszenie ewangelii było przenoszone z miejsca na miejsce, jak to Jezus nakazał swoim uczniom: Gdy was prześladować będą w tym mieście, uciekajcie do innego (Mt 10.23). W każdym przypadku widzimy, że ręka Boga kierowała tym dziełem, toteż Jego Słowo i ewangelia były głoszone szeroko na obszarze rzymskiego świata.

Paweł w Atenach

Paweł pozostał sam w Atenach, mieście znanym z bałwochwalstwa. Fakt ten skłonił go do dyskusji najpierw z Żydami w synagodze, potem z każdym pobożnym nie-Żydem, a w końcu ze wszystkimi obecnymi na rynku (Dz 17.16-17). Ateny były wówczas ośrodkiem naukowym, intelektualną stolicą starożytnego świata i właśnie tutaj Paweł wdał się w spór z czołowymi greckimi filozofami. Wyśmiali oni Pawła i oskarżyli go o głoszenie obcego Boga, ponieważ Paweł głosił im Jezusa i jego zmartwychwstanie. Toteż zaprowadzili go do osądzenia przez areopag (najwyższa rada, sąd w starożytnych Atenach, nazwa pochodzi od miejsca obrad – Wzgórza Aresa; obecnie Wzgórze Marsowe), gdzie rozpatrywano ważne dla państwa sprawy, i poprosili go o wyjaśnienie, kim jest i o czym naucza (Dz 17.19).

Partenon na Akropolu. Budynek ten liczył sobie prawie 500 lat, kiedy Paweł odwiedził miasto. Było to sanktuarium poświęcone bogini Atenie, jednej spośród wielu czczonych przez Greków bóstw.

Nauczanie Pawła na Wzgórzu Marsowym

Wzgórze Marsowe znajdowało się w Atenach w pobliżu Akropolu – górujących nad wzgórzem świątyń poświęconych pogańskim bożkom greckim i rzymskim, w tym Partenonu, którego ruiny znajdują się tam nadal po dzień dzisiejszy. Możemy sobie wyobrazić Pawła, jak przemawia do owych uczonych Ateńczyków, otoczonego przez sanktuaria i posągi poświęcone pogańskim bożkom, włącznie z ołtarzem dedykowanym NIEZNANEMU BOGOWI. Sądzi się, iż ta niezwykła inskrypcja była próbą rozwiania ich obawy, że mogą w swej niewiedzy ściągnąć na siebie gniew boga, którego nie czczono.
Bóg Izraela był nieznany Ateńczykom i Paweł skorzystał z okazji, by głosić im tego „nieznanego Boga”, wykazując jednocześnie głupotę bałwochwalstwa. Paweł nie dyskutował z nimi w oparciu o Pisma, ponieważ w przeciwieństwie do Żydów Słowo Boga było im całkowicie nieznane. Zasadniczą myślą jego wystąpienia było, że ten „nieznany Bóg” objawił ludzkości Siebie samego jako Stwórcę wszechrzeczy, jedynego prawdziwego Boga w przeciwieństwie do wielkiej liczby ich pogańskich bożków:
Bóg, który stworzył świat i wszystko na nim, On, który jest Panem nieba i ziemi, nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką ludzką i nie odbiera posługi z rąk ludzkich, jak gdyby czegoś potrzebował, bo sam daje wszystkim życie i oddech, i wszystko. On z jednego /człowieka/ wyprowadził cały rodzaj ludzki, aby zamieszkiwał całą powierzchnię ziemi. Określił właściwie czasy i granice ich zamieszkania, aby szukali Boga, czy nie znajdą Go niejako po omacku. Bo w rzeczywistości jest On niedaleko od każdego z nas (Dz 17.24-27).

Areopag (Wzgórze Marsowe) widziane z Akropolu. Na tej skalistej wychodni zbierał się Areopag, sąd apelacyjny w sprawach karnych i cywilnych – Zgromadzenie Ogólne obywateli.

Paweł powiedział im także, że ten Bóg, przewidziawszy ich niewiedzę w przeszłości, teraz wzywa wszędzie i wszystkich ludzi do nawrócenia (Dz 17.30). Słowo nawrócenie jest tłumaczeniem greckiego wyrazu, który znaczy „myśleć inaczej”, „zmienić swoje zdanie” – i to zawsze na lepsze! Bóg przyrzekł zmienić wszystko również, obalić ludzkie królestwa, posyłając Swego Syna Jezusa z powrotem na ziemię, by osądził świat sprawiedliwie i Bóg zagwarantował, że to się stanie przez wskrzeszenie Jezusa z martwych (Dz 17.31).
Niektórzy spośród słuchających go pokpiwali z niego, inni mówili, że posłuchają go znowu innym razem. Większość z jego słuchaczy nie miała już więcej okazji słuchać Pawła. Powinni skorzystać z takiej sposobności, kiedy była im ona dana. Jednakże znalazło się parę osób, które posłuchały wezwania ewangelii, przyłączyły się do kompanii Pawła i uwierzyły. Jaka jest twoja reakcja na nauczanie Pawła o jedynym prawdziwym Bogu i Jego planie odnośnie świata realizowanym poprzez dzieło Jego Syna, Jezusa?

Paweł w Koryncie

Na Pawła czekała dalsza praca, a to oznaczało dla niego wyruszenie w drogę, tym razem z Aten do Koryntu, wielonarodowościowego miasta i centrum handlu, które przyciągało gości z całego Imperium Rzymskiego.
Tutaj Paweł odnalazł Żyda, imieniem Akwila, który ze swą żoną Pryscyllą został zesłany z Rzymu, gdzie przedtem mieszkali, w wyniku dekretu cezara Klaudiusza, rozkazującego wszystkim Żydom opuszczenie Rzymu (Dz 18.1).

Popiersie z brązu przedstawiające cezara Klaudiusza, znalezione w 1907 r. w Rendham w Suffolk, obecnie w Muzeum Brytyjskim.

Paweł zamieszkał i pracował z nimi, gdyż z zawodu on również był wytwórcą namiotów. Paweł często pisał, że zarabiał na życie, pomimo nieustannego głoszenia. Kiedy później napisał do Koryntian, przypomniał im, że trudzimy się pracą własnych rąk (1 Kor 4.12; Biblia Warszawska). Nadal dbał sam o swoje sprawy materialne i stawiał takie zachowanie jako przykład do naśladowania.
W Koryncie Paweł znów rozpoczął głoszenie od nauczania Żydów w ich synagodze, pokazując że to Żydom powinno się zawsze stwarzać jako pierwszym okazję usłyszenia Słowa Boga, gdyż nadal byli oni ludem Bożym. Przekonywał ich w synagodze i tam zostali nawróceni zarówno Żydzi, jak i poganie. Sylas i Tymoteusz w końcu dołączyli do niego w Koryncie, przynosząc raport na temat młodej eklezji w Tesalonice, co zachęciło apostoła do napisania do nich listu.
Głoszenie Pawła w Koryncie było podobne do głoszenia we wszystkich innych miejscach – że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem), namaszczonym królem, który będzie rządził na ziemi. I znów spotkał się ze sprzeciwem i bluźnierstwem ze strony Żydów i znów Paweł zwrócił się do nie-Żydów. Przeprowadził się do Justusa, którego dom przylegał do synagogi. Przełożony synagogi uwierzył, podobnie jak cały jego dom, i czytamy, że wielu też słuchaczy korynckich uwierzyło i przyjmowało wiarę i chrzest (Dz 18.8). Zwróćmy powtórnie uwagę na nacisk położony na to, że najpierw uwierzyli, a potem dopiero nastąpił chrzest.

Przestań się lękać

W tym czasie Paweł wydaje się stopniowo obawiać możliwych konsekwencji opozycji, z jaką się spotkał w Koryncie. Jednakże w nocnym widzeniu Bóg powiedział mu, by przestał milczeć i nadal głosił, ponieważ Bóg będzie przy nim i będzie go ochraniał. Powiedziano mu, że Bóg powoła wielu ludzi w Koryncie.
Kiedy Piotr głosił ewangelię centurionowi Korneliuszowi, rzekł: Przekonuję się, że Bóg naprawdę nie ma względu na osoby. Ale w każdym narodzie miły jest Mu ten, kto się Go boi i postępuje sprawiedliwie (Dz 10.34-35). To pokazuje nam, że wezwanie Boga odnosi się do wszystkich narodów, ludzi różnego pochodzenia i ze wszystkich środowisk.
Paweł pozostał półtora roku w Koryncie, lecz znów jego głoszenie zostało przerwane przez Żydów, którzy aresztowali Pawła, oskarżając go o głoszenie rzeczy sprzecznych z Prawem Mojżeszowym. Gallio był wówczas rzymskim prokonsulem w tym regionie i wysłuchał tych oskarżeń. Bardzo szybko stało się dla niego oczywiste, że to Żydzi, próbując chronić Prawo i własną pozycję, przekazali pod sąd Pawła i oddalił oskarżenie wniesione przeciw Pawłowi. Po tym incydencie Paweł pozostał na przez pewien czas w Koryncie, ale potem wypłynął z powrotem do Antiochii, skąd rozpoczął tę długą podróż misyjną.

Ruiny świątyni Apollina w Delfach. Na początku XIX w. znaleziono tu fragmenty listu cezara Klaudiusza, w którym pisze: „L. Junius Gallio, mój przyjaciel i prokonsul”. Potwierdza to dokładność relacji Łukasza w Dziejach Apostolskich i jest ważne dla ustalenia chronologii życia Pawła.

Podsumowanie

W niniejszym artykule widzimy, jak szeroko była głoszona ewangelia w świecie rzymskim, pomimo silnego sprzeciwu Żydów i prześladowań. Ewangelia mówiła o Bogu jako Stwórcy, była dobrą nowiną o przyjściu Bożego królestwa, o zmartwychwstaniu, o potrzebie nawrócenia i chrztu (przez całkowite zanurzenie w wodzie) oraz o nowym życiu przygotowującym nas na powrót Jezusa Chrystusa jako przyszłego króla. Jezus przestrzegł swych uczniów, że pójście za nim nie zabezpieczy ich przed tymi, którzy będą się im sprzeciwiać, a nawet prześladować ich i to samo odnosi się do wiernych obecnie w niektórych częściach naszego świata. Stanowi to integralną część życia wierzących i jest testem naszej lojalności wobec Chrystusa, o czym mówił on do swych pierwszych wyznawców: Będziecie w nienawiści u wszystkich z powodu mego imienia. Lecz kto wytrwa do końca, ten będzie zbawiony (Mt 10.22).
Ogólnie, większość Żydów rozproszonych na terenie Imperium Rzymskiego zdecydowało się odrzucić ewangelię i wielu pogan z zadowoleniem przyjęło ją, zaczynając nowe życie jako chrześcijanie. Ci mężczyźni i kobiety pomarli w wierze i zasnęli w Chrystusie na prawie 2 000 lat. Nadejdzie dzień, kiedy ich wiara zostanie nagrodzona i zostaną wskrzeszeni ze śmiertelnego snu, jak pisze Paweł w swych słowach zachęty do Tesaloniczan:
Ponieważ nie przeznaczył nas Bóg, abyśmy zasłużyli na gniew, ale na osiągnięcie zbawienia przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, który za nas umarł, abyśmy, czy żywi, czy umarli, razem z Nim żyli (1 Tes 5.9-10).
Zachęcamy naszych czytelników, by poszli za ich przykładem, gdy jeszcze jest na to czas i sposobność, i przygotować się teraz na dzień wyznaczony przez Boga, kiedy, jak Paweł powiedział Ateńczykom, Bóg sprawiedliwie będzie sądzić świat przez Człowieka, którego na to przeznaczył (Dz 17.31).

Clive Brooks

 

Część 10: Narada w Jerozolimie

Wraz z rozpowszechnianiem ewangelii wśród ludzi spoza kręgu Żydów powstały napięcia na tle kwestii, jak dalece Prawo Mojżeszowe odnosi się do osób mających pogańskie korzenie. Paweł i Barnaba, którzy walnie przyczynili się do rozszerzenia powołania na nie-Żydów, zostali posłani do Jerozolimy dla przedyskutowania tej sprawy (Dz 15.1-29).
Głoszenie, które doprowadziło do narady w Jerozolimie, dotknęło samej istoty ewangelicznego przekazu. Odnosiło się do kwestii, na jakiej podstawie można osiągnąć zbawienie. Niektórzy mówili: Jeżeli się nie poddacie obrzezaniu według zwyczaju Mojżeszowego, nie możecie być zbawieni (Dz 15.1). Spór ten dotyczył w rzeczywistości czegoś więcej niż tylko obrzędu obrzezania. Obowiązywanie w owym czasie zasad żydowskich prozelitów oznacza, że z pełnym oddaniem wypełniano Prawo Mojżeszowe w całej jego rozciągłości. Nie można tego było pozostawić bez reakcji, ponieważ poddawało w wątpliwość całą podstawę nauczania zawartego w ewangelii. Sam Jezus powiedział: Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony (Mk 16.16). Wiara w ewangelię i chrzest były wymagane, aby dostąpić zbawienia, a nie przestrzeganie przepisów Prawa.

Wysłanie Pawła i Barnaby do Jerozolimy

Paweł i Barnaba zostali posłani z Antiochii do Jerozolimy w celu uporządkowania tej sprawy w rozmowie z przebywającymi tam starszymi i apostołami. Nie popłynęli morzem, jak to mogli uczynić, lecz podróżowali lądem: Wysłani przez Kościół szli przez Fenicję i Samarię, sprawiając wielką radość braciom opowiadaniem o nawróceniu pogan (Dz 15.3). Może się ta drobna informacja wydawać niepotrzebna, lecz wzmianka o Fenicji i Samarii przywodzi na myśl istotne biblijne powiązania. W obydwu tych miejscach Jezus osobiście nauczał pogan, ale przy żadnej z tych okazji nie ma najmniejszej sugestii, że ich zbawienie zależy od nawrócenia się na judaizm i przestrzegania postanowień Prawa Mojżeszowego.
Incydent związany z kobietą, będącej Syrofenicjanką, której córka była opętana przez ducha nieczystego, został zapisany w Ewangelii Marka. Przyszła ona do Jezusa i błagała go, żeby złego ducha wyrzucił z jej córki (Mk 7.26). Jezus rzekł do niej: Pozwól wpierw nasycić się dzieciom; bo niedobrze jest zabrać chleb dzieciom, a rzucić psom. A ona odpowiedziała mu: Tak, Panie, lecz i szczenięta pod stołem jadają z okruszyn dzieci. Następnie Jezus odrzekł jej: Przez wzgląd na te słowa idź, zły duch opuścił twoją córkę (Mk 7.27-29).
Mówiąc: pozwól wpierw nasycić się dzieciom, Jezus dawał poganom nadzieję, że nadejdzie ich kolej. Taki w istocie miał być wzorzec postępowania. Paweł nauczając udał się najpierw do Żydów, a następnie z Barnabą nauczał pogan, mówiąc: Należało głosić słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznajecie się za niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan (Dz 13.46).
Pisząc później do wiernych w Rzymie, wyraził tę zasadę w słowach: Bo ja nie wstydzę się Ewangelii, jest bowiem ona mocą Bożą ku zbawieniu dla każdego wierzącego, najpierw dla Żyda, potem dla Greka (Rz 1.16).
Skoro już mówimy o Samarii, ewangelia Jana odnotowuje inny znaczący przykład postępowania Jezusa z nie-Żydami. Zwracając się do Samarytanki, Jezus powiedział: zbawienie bierze początek od Żydów. Nadchodzi jednak godzina, owszem już jest, kiedy to prawdziwi czciciele będą oddawać cześć Ojcu w Duchu i prawdzie, a takich to czcicieli chce mieć Ojciec. Bóg jest duchem; potrzeba więc, by czciciele Jego oddawali Mu cześć w Duchu i prawdzie (J 4.22-24). Prawdziwe oddawanie czci Bogu, mówi Jezus, wykracza poza prawne dysputy pomiędzy Żydami i Samarytanami.
W tych dwóch przypadkach widzimy nakreślone przez Jezusa zasady ukazujące, jak rozwinie się jego nauka. Po pierwsze, ewangelia nie miała być sprawą wyłącznie Żydów, lecz w określonym czasie stanie się dostępna również dla pogan z urodzenia. Po drugie, przestanie się oddawać Bogu cześć w Jerozolimie (J 4.21) i dlatego zarówno Żydzi, jak i nie-Żydzi muszą przyjąć nowy sposób kontaktu z Bogiem – w duchu i prawdzie.

Spór

Niektórzy nie potrafili dobrze zrozumieć tych zasad, które stanowiły główny temat konferencji w Jerozolimie. Kilka osób wywodzących się spośród faryzeuszy twierdziło, że wszyscy wierni muszą nawrócić się na judaizm. Mówili: Trzeba ich obrzezać i zobowiązać do przestrzegania Prawa Mojżeszowego (Dz 15.5). Było to różne od praktyki Pawła, który, kierowany przez Ducha Świętego, poniósł ewangelię do pogan. Nikt spośród nich nie był zmuszony do obrzezania, zgodnie z wymogami Prawa Mojżeszowego. Sam Paweł był faryzeuszem, toteż jasno rozumiał zagrożenie dla tych zasad.
Okoliczności tej kampanii nie były tak uczciwe, jak mogłoby się na początku wydawać. Kryły się pod tym skryte zamiary. Paweł zdał pełniejszą relację z toczącej się dyskusji w swym liście do Galacjan. Dowiadujemy się z niego, że osoby wywodzące się ze środowiska faryzeuszy nie poszukiwały szczerze prawdy. W rzeczywistości były one szpiegami, planującymi kampanię osłabienia wiary w naśladowcach Chrystusa. Apostoł opisuje ich następująco: na zebranie weszli bezprawnie fałszywi bracia, którzy przyszli podstępnie wybadać naszą wolność, jaką mamy w Chrystusie Jezusie, aby nas ponownie pogrążyć w niewolę (Gal 2.4). Były to poważne oskarżenia Pawła pod adresem owych ludzi. Widzimy tu w istocie pierwsze wystąpienie „judaizującej” frakcji, która powodowała zamieszanie, gdziekolwiek jej członkowie się pojawiali i stawali w opozycji do działalności apostoła Pawła.

Mowa Piotra

Po wielu dysputach w czasie jerozolimskiej narady Piotr wstał i opisał swój udział w pierwotnym nawracaniu pogan. Rzekł: Wiecie, bracia, że Bóg już dawno wybrał mnie spośród was, aby z moich ust poganie usłyszeli słowa Ewangelii i uwierzyli. Bóg, który zna serca, zaświadczył na ich korzyść, dając im Ducha Świętego tak samo jak nam. Nie zrobił żadnej różnicy między nami a nimi, oczyszczając przez wiarę ich serca (Dz 15.7-9).
Piotr mówił tu o wydarzeniu mającym miejsce, kiedy przemawiał do pogan i w dramatycznych okolicznościach zesłany został na nich Duch Święty: Kiedy Piotr jeszcze mówił o tym, Duch Święty zstąpił na wszystkich, którzy słuchali nauki. I zdumieli się wierni pochodzenia żydowskiego, którzy przybyli z Piotrem, że dar Ducha Świętego wylany został także na pogan (Dz 10.44-45). Ci, którzy byli świadkami tej sceny, nie mieli wątpliwości co do jej znaczenia. Poganie mogli otrzymać ewangelię na równych prawach z Żydami. Wtedy odezwał się Piotr: Któż może odmówić chrztu tym, którzy otrzymali Ducha Świętego tak samo jak my? (Dz 10.47).
Mowa Piotra, przedstawiająca zebranym tamto wydarzenie, okazała się punktem zwrotnym. Apostoł kontynuował: Dlaczego więc teraz Boga wystawiacie na próbę, wkładając na uczniów jarzmo, którego ani ojcowie nasi, ani my sami nie mieliśmy siły dźwigać. Wierzymy przecież, że będziemy zbawieni przez łaskę Pana Jezusa tak samo jak oni (Dz 15.10-11).

Mowa Jakuba

Interwencja Piotra uspokoiła zebranych i zapadła po niej cisza, która dała okazję wytłumaczenia, czego właściwie dokonali Barnaba i Paweł w czasie, jak ją dzisiaj nazywamy, pierwszej podróży Pawła (zob. poprzedni art. w Light 24.1). Umilkli wszyscy, a potem słuchali opowiadania Barnaby i Pawła o tym, jak wielkich cudów i znaków dokonał Bóg przez nich wśród pogan (Dz 15.12). Okazuje się, że zebraniu przewodniczył Jakub, przyrodni brat Jezusa i to on zaproponował podsumowanie narady. Zaczął on od podkreślenia decydującej roli działalności Piotra w czasie, kiedy ewangelia po raz pierwszy była głoszona poganom. Warto zwrócić uwagę na użyte przez niego słowa: Szymon opowiedział, jak to Bóg pierwszy zatroszczył się o to, aby spomiędzy pogan wybrać lud dla imienia swego (Dz 15.14; Biblia Warszawska). Zostali oni wybrani spośród pogan, innymi słowy byli oni odłączeni od pogan poprzez wiarę w ewangelię, co jest wzorcem postępowania zgodnym z Biblią.
Paweł użył frazy oddzielony do ewangelii (Biblia Warszawsko-Praska) w Rz 1.1 i w Dz 19 czytamy o tym, jak Paweł oddzielił tych, którzy byli skłonni uwierzyć, od tych, którzy upierali się w niewierze. Pisząc do Koryntian, którzy przecież zdecydowanie wywodzili się z pogan, Paweł pouczał ich: wyjdźcie spośród nich i odłączcie się od nich, mówi Pan, i nie tykajcie tego, co nieczyste, a Ja was przyjmę (2 Kor 6.17). Chociaż nigdy im nie powiedziano, by wzięli na siebie wszystkie przepisy prawne judaizmu, wiedza i wiara oparte na ewangelii nakazywały oddzielenie się od pogan. Wzięli na siebie nadzieję Izraela (Dz 28.20), lecz nie jego prawa.
Jakub wskazał następnie, że nie tylko Duch Święty zaaprobował powołanie pogan, lecz że było to również tematem biblijnego proroctwa. Przytoczył te słowa proroka Amosa: aby pozostali ludzie szukali Pana i wszystkie narody, nad którymi wzywane jest imię moje – mówi Pan, który to sprawia (Dz 15.17 – zob. Amos 9.12).

Postanowienie

To powiedziawszy, Jakub wystąpił z postanowieniem wyjaśniającym omawiana kwestię:
Dlatego ja sądzę, że nie należy nakładać ciężarów na pogan, nawracających się do Boga, lecz napisać im, aby się wstrzymali od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od tego, co uduszone, i od krwi. Z dawien dawna bowiem w każdym mieście są ludzie, którzy co szabat czytają Mojżesza i wykładają go w synagogach (Dz 15.19-21).
Zwróćmy uwagę w końcowych słowach Jakuba na fakt, że te warunki zostały uznane za konieczne, by nie urazić żydowskiej wrażliwości, a nie z powodów doktrynalnych. Taki pogląd jest zgodny z nauczaniem zawartym w listach Pawła. Dla przykładu w 1 Kor 8, w odpowiedzi na pytanie dotyczące kwestii spożywania mięsa złożonego w ofierze bożkom, Paweł powiedział, że jest to sprawa sumienia danej osoby, lecz należy dołożyć wszelkiej troski, by uniknąć zgorszenia swych braci w wierze. Sprawa spożywania krwi czy zwierząt uduszonych uznano za kwestię pozadoktrynalną, ale podlegającą względom praktycznym, skoro Paweł napisał do Rzymian: bo królestwo Boże to nie sprawa tego, co się je i pije, ale to sprawiedliwość, pokój i radość w Duchu Świętym (Rz 14.17). Kwestia obrazy religijnych Żydów zniknęła wraz z upływem czasu, tak jak to przewidział Jezus w czasie rozmowy z Samarytanką. Gdyż nikt nie mógł zachowywać przepisów Prawa Mojżeszowego po upadku Jerozolimy i zniszczeniu świątyni w 70 r.

Wraz ze zniszczeniem świątyni Heroda w 70 r. wypełnianie Prawa Mojżeszowego z wymaganymi przezeń codziennymi ofiarami nie było już dłużej możliwe.

Problemy

Takie spojrzenie na omawianą kwestię stwarza jednakże problemy. Podczas gdy niektóre z zakazów można by rozpatrywać w powyższym świetle, z pewnością konieczność powstrzymywania się od nierządu nie może służyć jedynie chęci uniknięcia zdenerwowania Żydów! Jest to po prostu kwestia czynienia dobrze lub źle. Natykając się na takie zastrzeżenie, niektórzy pragną zmienić radę Pawła mówiąc, że wszystkie wymienione nakazy są skierowane i do wiernych dzisiaj, włącznie z powstrzymaniem się od krwi.
Odpowiedź na ten pozorny problem leży w zrozumieniu, co w tym ustępie oznacza termin nierząd (rozpusta). Użyto tu w oryginale greckim słowa „porneia”, które ma ograniczone fachowe znaczenie, kiedy używa się go w kontekście Prawa Mojżeszowego, jak to z pewnością ma miejsce w tym wypadku. Zanim zgłębimy jego związek z Prawem, przyjrzyjmy się listowi, który apostołowie i starsi kościoła w Jerozolimie napisali do wszystkich zgromadzeń ludzi wierzących. Kończy się on następującymi słowami podsumowania: Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne. Powstrzymajcie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego, co uduszone, i od nierządu. Dobrze uczynicie, jeżeli powstrzymacie się od tego. Bywajcie zdrowi! (Dz 15.28-29).
Widzimy, że kolejność zakazów została nieco zmieniona w liście w porównaniu do słów wypowiedzianych przez Jakuba. Ofiary składane bożkom i krew znajdują się teraz na początku listy. Ten zmieniony porządek zachowano, kiedy później owa lista została powtórzona (Dz 21.25). Sądzimy, że powód tej zmiany był następujący. Wymienione zakazy są zaczerpnięte z Księgi Kapłańskiej i zapisując je oficjalnie, piszący pragnęli umieścić je w porządku, w jakim pojawiają się one w Prawie. Stąd mamy zakaz:
• ofiar demonom (bożkom) – Kpł 17.7-9,
• spożywania krwi – Kpł 17.10-12,
• spożywania mięsa zwierząt uduszonych – Kpł 17.13-16 (chociaż nie wspomina się tu dokładnie o duszeniu, polowanie na ptaki to sugeruje).
Pozostaje nam czwarty zakaz starszych i apostołów tłumaczony jako nierząd. Odpowiadający mu czwarty zakaz w Prawie, który następuje zaraz po wyżej wymienionych, stanowi, jak to określono oficjalnie, kwestię nagości. Dotyczy ona zakazanych związków małżeńskich. Na przykład osoby podlegające Prawu miały zakaz poślubiania siostry lub brata swego ojca lub matki czy też owdowiałej synowej. Mamy wtedy do czynienia z – jak to określono w Kpł 18.1-18 – rozpustą.
To rozwiązuje zatem problem. Zakaz nie zajmuje się rozpustą w takim sensie, jak zazwyczaj rozumiany jest ten termin, lecz ścisłych przepisów prawnych odnośnie osób, których nie wolno było poślubić. Bardzo prawdopodobne, że naruszenie tego żydowskiego prawa mogło urazić religijnych Żydów. Moralność w kwestii seksu jest ogólnie rzecz biorąc inną sprawą i w każdym przypadku była dobrze rozumiana przez wierzących w ewangelię.

Oficjalne zalecenie

Decyzja z narady została przekazana do kościoła (eklezji) w Antiochii, który wysłał Barnabę i Pawła do Jerozolimy. Napisano również list, wyjaśniając podjętą decyzję i posłano go do wszystkich eklezji, w których miały miejsce spory na ten temat. List ten zawierał pełną aprobatę dla pracy Pawła i Barnaby głoszących ewangelię poganom i dawał jasno do zrozumienia, że ci, którzy się im przeciwstawiali, nie zostali do tego upoważnieni przez wiernych w Jerozolimie i w rzeczywistości byli w stosunku do ewangelii wywrotowcami.

Rada dla pierwszych chrześcijan

Rada starszych jasno określiła relacje z nawróconymi poganami. Było to właściwie ustępstwo mające na celu uniknięcie obrażenia religijnych Żydów, którzy przyjęli ewangelię. Miało ono zasadniczo charakter tymczasowy, do zastosowania w czasie istnienia świątyni. Kiedy tylko świątynia została zburzona (zgodnie z wyraźnie określonym planem Boga, co należy podkreślić), Prawo Mojżeszowe nie może być już dłużej przestrzegane, gdyż wymagało ono oddawania Bogu czci w miejscu przez Niego wybranym. Samo ustępstwo nie rozwiązywało problemu agitacji, która nadal miała miejsce i w rzeczywistości jeszcze się nasiliła. Jednakże decyzja starszych ustanawiała standard, na którym wszyscy mogli oprzeć się w swej działalności, a pokój, który nastąpił, umożliwił dalsze szerzenie ewangelii dzięki pracy Pawła i jego towarzyszy.
Wierni w Antiochii poczuli wielką ulgę, kiedy otrzymali powiadomienie o podjętej decyzji. Problem zagrażający rozłamem jedności, która powinna charakteryzować uczniów Chrystusa, został rozwiązany. Praca mogła być kontynuowana, a wydarzenie to kończy się następująco: Wysłannicy przybyli więc do Antiochii i zwoławszy lud, oddali list. Gdy go przeczytano, ucieszyli się z jego pocieszającej treści (Dz 15.30-31).

Rada dla wiernych z dwudziestego pierwszego wieku

Widzieliśmy, jak apostołowie zdołali zapobiec pierwszemu dużemu sporowi doktrynalnemu w kościele w pierwszym wieku. Jezus usunął potrzebę przestrzegania Prawa Mojżeszowego, o czym napisał Paweł w liście do Kolosan: skreślił zapis dłużny obciążający nas nakazami… usunął z drogi (Prawo Mojżeszowe), przygwoździwszy do krzyża (Kol 2.14).
Jednakże sprawa na tym się niestety nie zakończyła. Była to jedna z kilku błędnych idei, które osłabiały jasność i prostotę przekazu ewangelii nauczanej przez Jezusa i apostołów. Jedność wiernych została oparta na kompromisie i to prowadziło do wewnętrznych sporów i podziałów w Kościele. U kresu swego życia, pełnego niestrudzonego wysiłku włożonego w zachowanie czystości nauki we wczesnym Kościele, Paweł ostrzegł Tymoteusza, że: Przyjdzie bowiem chwila, kiedy zdrowej nauki nie będą znosili, ale według własnych pożądań – ponieważ ich uszy świerzbią – będą sobie mnożyli nauczycieli. Będą się odwracali od słuchania prawdy, a obrócą się ku zmyślonym opowiadaniom (2 Tym 4.3-4).
Taka sytuacja przeważa w wielu Kościołach chrześcijańskich w dzisiejszych czasach – są one podzielone w wielu kwestiach, zarówno doktrynalnych, jak i obejmujących sferę praktyki. Nie mogą one wszystkie mieć racji, dlatego namawiamy do studiowania Biblii z nieskrępowanym umysłem i sprawdzanie zgodności swych wierzeń z jasnym nauczaniem zawartym w Słowie Boga. Niech ostrzeżenie i pouczenie Pawła skierowane do Tymoteusza będą naszym przewodnikiem:
Tymczasem ludzie źli i zwodziciele będą się dalej posuwać ku temu, co gorsze, błądząc i /innych/ w błąd wprowadzając. Ty natomiast trwaj w tym, czego się nauczyłeś i co ci zawierzono, bo wiesz, od kogo się nauczyłeś. Od lat bowiem niemowlęcych znasz Pisma święte, które mogą cię nauczyć mądrości wiodącej ku zbawieniu przez wiarę w Chrystusie Jezusie (2 Tym 3.13-15).

Ian Giles

Część 9: Pierwsza podróż misyjna Pawła

Pierwszy wers rozdziału 13 w Dziejach Apostolskich odnosi się do nowopowstałego kościoła chrześcijańskiego w Antiochii Syryjskiej. W oryginale Nowy Testament został spisany po grecku i słowo tłumaczone jako „kościół” w tym wersie, a także w innych, brzmi „ekklesia”, które jest określeniem grupy ludzi powołanych przez Boga.
Chrześcijanie zostali powołani przez Boga, co Paweł przypomniał w późniejszym czasie wiernym w Koryncie: Przeto przypatrzcie się, bracia, powołaniu waszemu! Niewielu tam mędrców według oceny ludzkiej, niewielu możnych, niewielu szlachetnie urodzonych (1 Kor 1.26). Kiedy apostoł Piotr nauczał w Jerozolimie w dzień Pięćdziesiątnicy, wyjaśnił, że obietnice Boże były skierowane do wszystkich … których powoła Pan Bóg nasz (Dz 2.39). Jezus powiedział, iż nie przyszedł powołać sprawiedliwych, ale grzeszników (do nawrócenia) – [słów w nawiasie brak w polskim tłumaczeniu] (Mt 9.13) – do zmiany sposobu myślenia, co znaczy dosłownie to słowo. W chrześcijańskim znaczeniu kościół oznacza przede wszystkim „powołanych” wiernych, nie budynek, w którym się oni spotykają.

Wybór Pawła i Barnaby

Wierni w Antiochii otrzymali od Boga wiadomość, że chce On, aby Paweł i Barnaba wykonali dla Niego szczególne zadanie, w słowach: Wyznaczcie mi już Barnabę i Szawła do dzieła, do którego ich powołałem (Dz 13.2). Wiemy, że od samego początku Bóg przeznaczył apostołowi Pawłowi misję głoszenia ewangelii (które do tego czasu było ograniczone przede wszystkim do Żydów) ludziom różnego pochodzenia, zwanych poganami lub nie-Żydami. Kilka dni po tych zdumiewających wydarzeniach na drodze do Damaszku, które doprowadziły do nawrócenia Pawła na chrześcijaństwo, Jezus rzekł do Ananiasza: wybrałem sobie tego człowieka za narzędzie. On zaniesie imię moje do pogan i królów, i do synów Izraela (Dz 9.15). Spędziwszy cały rok w Antiochii Syryjskiej, założywszy i wzmocniwszy tamtejszą nową eklezję, przyszedł dlań czas, by, w towarzystwie Barnaby, wypełnić tę ważną misję.

Ewangelia o Królestwie

Ewangelia, którą Paweł miał oto zacząć głosić szerzej, była tą samą dobrą nowiną, którą przekazywał wcześniej Jezus. Słowo „ewangelia” znaczy dosłownie „dobra nowina” i owa dobra nowina dotyczyła przyjścia Bożego królestwa na ziemię. Mateusz pisze, że Jezus obchodził całą Galileę, nauczając w tamtejszych synagogach, głosząc Ewangelię o królestwie (Mt 4.23). W słowach, które stały się znane jako Modlitwa Pańska, Jezus powiedział jasno, że królestwo to będzie na ziemi, mówiąc: Niech przyjdzie królestwo Twoje; niech Twoja wola spełnia się na ziemi, tak jak i w niebie (Mt 6.10).
Ewangelia zawarta w Nowym Testamencie oparta jest na nauczaniu znajdującym się w Starym Testamencie, w szczególności na obietnicach danych przez Boga Abrahamowi, praojcu narodu żydowskiego oraz Dawidowi, jednemu z ich najznamienitszych królów. Abrahamowi i Dawidowi przyrzeczone zostało, że zostaną nagrodzeni w przyszłości na ziemi, kiedy Jezus powróci, by założyć Boże królestwo. Abrahamowi powiedziano na przykład, iż, razem z wieloma swymi potomkami, posiądzie na zawsze ziemię, po której właśnie stąpa (Rdz 13.14-17), a królowi Dawidowi przyrzeczono, że jego tron w Jerozolimie będzie utwierdzony przed Bogiem [w tłumaczeniu ang. – przed nim, w jego obecności] na zawsze (2 Sam 7.16).
W Nowym Testamencie apostoł Paweł wyraźnie podkreśla, że Bożą obietnicą dla Abrahama była ewangelia. W liście do Galacjan napisał, że ludzie ze wszystkich narodów, którzy podzielają wiarę Abrahama w Boga, będą mieli współudział w jego wiecznym dziedzictwie na ziemi:
Pismo widząc, że w przyszłości Bóg na podstawie wiary będzie dawał poganom usprawiedliwienie, już Abrahamowi oznajmiło tę radosną nowinę: W tobie będą błogosławione wszystkie narody. I dlatego tylko ci, którzy polegają na wierze, mają uczestnictwo w błogosławieństwie wraz z Abrahamem, który dał posłuch wierze (Gal 3.8-9).
Pawłowi zostało przykazane rozpoczęcie teraz misji głoszenia ewangelii wszystkim narodom, nie tylko Żydom. Przedsięwziął on trzy długotrwałe podróże misyjne. Pierwsza była najkrótsza, tym niemniej apostoł pokonał prawie 1 600 km i zajęła mu ona prawdopodobnie od dwóch do trzech lat. Podróżowanie było trudne i czasochłonne i większa część drogi odbywana była pieszo. W jej trakcie Paweł i Barnaba głosili ewangelię i poświęcali czas, zachęcając i umacniając w wierze nowo nawróconych na chrześcijaństwo.

Głoszenie ewangelii na Cyprze

Paweł i Barnaba zabrali ze sobą jako współpracownika Jana Marka (Dz 13.5), który był krewnym Barnaby (Kol 4.10). Pierwszy etap owej pierwszej podróży misyjnej odbyli morzem – trzej mężczyźni podróżowali z Seleucji, która była morskim portem Antiochii Syryjskiej, do Salaminy na Cyprze. Plan ich podróży ustalił Bóg, ponieważ byli „wysłani przez Ducha Świętego” (Dz 13.4). Duch Święty jest mocą Boga, używaną dla dobra Jego planu. To klasyczna ilustracja posłużenia się nim, kierowanie apostołów do miejsc, gdzie można było znaleźć wiernych. W przypadku Jezusa i dwunastu apostołów umożliwiał on dokonywanie cudów dla ukazania prawdziwości faktu, że zostali posłani przez Boga i głoszą Jego Słowo.
Barnaba był Cypryjczykiem (Dz 4.36), tym samym mógł przynieść chrześcijańską naukę do swej ojczyzny. W Salaminie znajdowała się całkiem duża społeczność żydowska, ponieważ miasto posiadało więcej niż jedną synagogę (religijne miejsce spotkań Żydów) i właśnie w tych synagogach rozpoczęto głoszenie na Cyprze (Dz 13.5). Jest oczywiste, że chrześcijaństwo już wcześniej zapuściło korzenie wśród Żydów na Cyprze (Dz 11.19-20). Nie znamy żadnych szczegółów na temat sukcesu lub nie głoszenia w Salaminie, lecz stwierdza się po prostu, że trzej mężczyźni, po nauczaniu w tamtejszych synagogach, udali się, prawdopodobnie pieszo w drogę ze wschodu na zachód wyspy, by dotrzeć do Pafos.
Wyrażenie „przez całą wyspę” (Dz 13.6) sugeruje, że nie podróżowali oni po prostu z Salaminy do Pafos, lecz przemierzyli całą wyspę, docierając w końcu do Pafos. W Pafos spotkali zwłaszcza dwoje ludzi. Jeden był czarodziejem czy też fałszywym prorokiem, zwącym się Bar-Jezus, co znaczy „syn Jozuego”, albo Elimas, co znaczy „mędrzec”, jak sam siebie tytułował. Drugim był rzymski urzędnik zwący się Sergiusz Paweł, który był prokonsulem Cypru. Archeolodzy odnaleźli kamień z zapisanym na nim jego imieniem i sprawowaną funkcją, potwierdzając tym samym dokładność zapisu w Dziejach Apostolskich 13.

Rzymski napis zawierający imię Sergiusz Paweł, znaleziony w 1887 r. Napis (łaciński) brzmi: „PAULLI SERG…”

Sergiusz Paweł chciał posłuchać,co Paweł i Barnaba głoszą, lecz Elimas, który był jego doradcą, próbował odwieść go od słuchania apostołów. Paweł, pod wpływem Ducha Świętego, rozpoznał w nim oszusta i dokonując cudu, dotknął go ślepotą na pewien czas. Sergiusz Paweł, którego określono jako mądrego człowieka (Dz 13.7), był świadkiem tego cudu i uwierzył w ewangelię. W ten sposób fizyczna ślepota Elimasa pomogła duchowo otworzyć oczy Sergiusza Pawła. Fakt, że prokonsul wyspy nawrócił się na chrześcijaństwo, bez wątpienia wspomógł szerzenie się ewangelii na Cyprze i pozwolił Pawłowi i Barnabie przejść do następnej części podróży misyjnej.

Zmiana imienia na Szaweł z Tarsu

Paweł i Barnaba popłynęli z Pafos na Cyprze do Perge w Pamfilii; to teren nadmorski, który obecnie jest nam znany jako Turcja. Jednakże Jan Marek udał się w odwrotnym kierunku, z powrotem do Jerozolimy. Stało to w jawnej sprzeczności z życzeniem Pawła i uznał on ten fakt za dezercję. Kiedy Barnaba później chciał, by Jan Marek przyłączył się do nich w czasie drugiej podróży misyjnej, Paweł się temu sprzeciwił oponując, że zawiódł on ich już wcześniej(Dz 15.36-39).
To w tym miejscu narracji w Nowym Testamencie Pawła (imię to znaczy „mały”) nazywa się tym imieniem, a nie danym mu po urodzeniu imieniem Saul (znaczącym „upragniony”). Być może jest to sugestia, że w jego życiu nastąpiła zmiana w następstwie przejścia na chrześcijaństwo – nie był już dumnym faryzeuszem, lecz uznał swą małość w obliczu Boga.

Z Perge Paweł i Barnaba przebyli około 160 km na północ do Antiochii Pizydyjskiej (różnej od Antiochii, z której wyruszyli na początku, znajdującej się w Syrii). Tam udali się do żydowskiej synagogi w dzień szabatu i przysłuchiwali się czytaniu Pism. Obecni mogli być wówczas prozelici (nie-Żydzi, którzy przeszli na judaizm). Po czytaniu z Pism (naszego Starego Testamentu) Paweł i Barnaba zostali zaproszeni, jako goście, do zabrania głosu przed zgromadzeniem i Paweł, który od tego momentu przejmuje przewodnią rolę, wygłasza długą mowę, opartą na historii narodu żydowskiego.

Głoszenie w Aniochii Pizydyjskiej

Paweł opisał, jak Bóg powołał patriarchów (Abrahama, Izaaka i Jakuba) i ukształtował Izraela jako Swój naród wybrany oraz wybawił ich z egipskiej niewoli. Przypomniał im o okresie 40 lat wędrówki po pustyni jako karze za nieposłuszeństwo i o braku wiary w Boga, i jak Bóg ostatecznie dał następnemu pokoleniu Swego ludu ziemię Kanaan (Izrael), ziemię przyrzeczoną Abrahamowi. Przypomniał o okresie sędziów i królów Izraela oraz nawiązał do obietnicy danej przez Boga Dawidowi, utożsamiając Jezusa z przyrzeczonym, szczególnym potomkiem Dawida, przez którego w końcu zbawienie przypaść może w udziale wszystkim ludziom – nie tylko Żydom. Była to ta sama dobra nowina, jak ta ogłoszona Abrahamowi około 2 000 lat wcześniej.
Paweł następnie opisał wydarzenia, które ostatnio miały miejsce oraz rolę, jaką odegrali Żydzi w aresztowaniu, bezpodstawnym skazaniu i ukrzyżowaniu Jezusa. Nie rozpoznali swego Mesjasza, lecz Paweł zwrócił uwagę na to, że przyjście Jezusa, jego cierpienie i śmierć zostały zapowiedziane w proroctwach Starego Testamentu, jak również i fakt, że Bóg wskrzesi go i da mu życie wieczne (zob. np. Iz 53). Dał im wiele do myślenia, kiedy wyjaśnił, że chociaż żydowskie Prawo Mojżeszowe nie mogło przynieść zbawienia nawet Żydom, to wiara w Jezusa może zbawić każdego człowieka bez względu na jego narodowość. Powiedział:
Niech więc będzie wam wiadomo, bracia, że zwiastuje się wam odpuszczenie grzechów przez Niego: Każdy, kto uwierzy, jest przez Niego usprawiedliwiony ze wszystkich [grzechów], z których nie mogliście zostać usprawiedliwieni w Prawie Mojżeszowym (Dz 13.38-30)
Słowa Pawła zostały dobrze przyjęte zarówno przez Żydów, jak i nie-Żydów. Nie-Żydzi poprosili go, by nauczał znowu w następnym tygodniu i wielu ludzi podążyło za Pawłem i Barnabą, chcąc od razu słuchać ich dalej. Tydzień później, w następny szabat, jak czytamy: zebrało się niemal całe miasto, aby słuchać słowa Bożego (Dz 13.44). Jednakże zebranie tamtego dnia stało się nieprzyjemne, kiedy Żydów ogarnęła zazdrość, i bluźniąc sprzeciwiali się temu, co mówił Paweł (Dz 13.45). Byli zazdrośni lub zawistni z powodu rezultatów głoszenia osiągniętych przez apostołów.

Zwracamy się do pogan

Punkt zwrotny nastąpił, kiedy Żydzi poważnie przeciwstawili się Pawłowi i Barnabie, zaprzeczając ich słowom i złorzecząc im. Apostołowie wykazali, że ich nierozpoznanie i nieuznanie w osobie Jezusa swego Mesjasza i zbawcy stworzyło możliwość dla głoszenia ewangelii poganom. Od zawsze było to zamiarem Boga, jak pokazują obietnice dane Abrahamowi i Dawidowi. Zupełnie otwarcie powiedzieli:
Należało głosić słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznajecie się za niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan. Tak bowiem nakazał nam Pan: Ustanowiłem Cię światłością dla pogan, abyś był zbawieniem aż po krańce ziemi (Dz. 13.46-47).
Zacytowane przez nich słowa są parafrazą wypowiedzi Izajasza w Starym Testamencie, potwierdzając jeszcze raz, że plan Boży jest niezmienny (zob. Iz 49.6).

Ikonium, Listra i Derbe

Oczywiście, poganie byli niezwykle zadowoleni słysząc te słowa, ale doprowadziły one do wściekłości Żydów, którzy podburzyli znaczniejszych obywateli w swym mieście, by prześladowali Pawła i Barnabę i wypędzili ich z Antiochii. Tak więc wyruszyli oni do Ikonium leżącego około 110 km na południowy wschód od Antiochii. Doświadczenia apostołów w tym mieście były bardzo podobne do tych w Antiochii. nauczali oni w synagodze Żydów i nie-Żydów i wielu słuchaczy uwierzyło. Lecz znajdowali się tam Żydzi, którzy nie uwierzyli (Dz 14.2), podburzający innych. Paweł i Barnaba odważnie kontynuowali głoszenie, a słowa swe popierali cudami. W końcu, kiedy poważne zamieszki stały się zagrożeniem dla ich życia, udali się do Listry (około 65 km na południowy zachód), gdzie kontynuowali nauczanie.

Uzdrowienie chromego

W Listrze spotkali człowieka chromego od urodzenia. Przysłuchiwał się on słowom Pawła i apostoł, za sprawą Ducha Świętego, zorientował się, że jest to człowiek wielkiej wiary – wystarczającej, by uwierzyć, że może zostać uzdrowiony ze swego trwającego całe życie kalectwa. Paweł zatem polecił mu: Stań prosto na nogach! (Dz 14.10). Wyobraźcie sobie, jak beznadziejne było to życzenie. Ów mężczyzna nigdy nie chodził, nigdy nie stanął na swych nogach. Jego stopy i nogi musiały być słabe, a mięśnie zapewne niewykształcone z powodu ich nieużywania. Jednak zastosował się on do polecenia Pawła, zrywając się na nogi i chodząc. Wiemy, jak Jezus często tłumaczył, że ludzie mogą zostać uleczeni tylko wtedy, gdy posiadają wystarczającą wiarę, i Paweł w tym przypadku zauważa to samo.

Imponujące pozostałości rzymskiego miasta Perge

Tak wielki był efekt tego cudu, że mieszkańcy miasta, którzy byli bałwochwalcami, uwierzyli, że Paweł i Barnaba byli ich dwoma głównymi bogami, Jowiszem (Zeusem) i Merkurym (Hermesem). W Listrze znajdowała się świątynia poświęcona Jowiszowi, a Merkurego uważano za boga wymowy – stąd odniesienie do Pawła, będącego głównym mówcą (Dz 14.12). Było jednakże jasne, że nie było sensu pozostawania Pawła i Barnaby w Listrze i następnego dnia wyruszyli oni do Derbe, znajdującego się około 90 km dalej na południowy wschód. Tam głosili ewangelię i pozyskali wielu uczniów (Dz 14.21). Następnie wykazali się zadziwiającą odwagą i zaufaniem do Boga, podążając z powrotem do Listry, Ikonium i Antiochii w celu umocnienia i przekazania słów zachęty nowo nawróconym chrześcijanom zamieszkującym te miasta, pomagając im również w budowaniu ich własnych eklezji.
Apostołowie wyjaśnili, że powołanie do chrześcijaństwa nie było łatwą sprawą; było to powołanie do kształtowania swego charakteru zgodnie z życzeniem Boga, naśladowanie Jezusa i łączyło się z cierpieniem oraz ciężkimi próbami, gdyż i Jezus cierpiał. Jednakże, ostatecznie, dzięki Bożej łasce, zakończą się one życiem wiecznym w Bożym królestwie na ziemi. Paweł powiedział, że przez wiele ucisków trzeba nam wejść do królestwa Bożego (Dz 14.22). Po opuszczeniu Antiochii Pizydyjskiej, w drodze powrotnej do domu podróżowali na południe do Perge, skąd rozpoczynali tę część swej pierwszej podróży misyjnej. Głosili tam ewangelię przed udaniem się do Attalii, pobliskiego portu morskiego, gdzie wsiedli na statek, który zabrał ich na powrót do miejsca, w którym rozpoczęli swą misję, Antiochii Syryjskiej.

Młodzieniec Tymoteusz

Warto zauważyć, że w Listrze żył pewien szczególnie godzien uwagi młody człowiek, kiedy Paweł i Barnaba odwiedzili to miasto. Miał na imię Tymoteusz i Listra była jego miastem rodzinnym. Jego przykład wiary młodego człowieka, będącego pod wpływem zarówno swojej babki, jak i matki, został odnotowany przez Pawła (2 Tym 1.5). Został on chrześcijaninem oraz wielkim przyjacielem i towarzyszem w głoszeniu Pawła. Nowy Testament zawiera dwa listy Pawła do Tymoteusza i w drugim z nich apostoł nawiązuje do faktu, że Tymoteusz prawdopodobnie był osobiście świadkiem prześladowania i kamienowania Pawła w Listrze. Paweł pisał:
Ty natomiast poszedłeś śladem mojej nauki, sposobu życia, zamierzeń, wiary, cierpliwości, miłości, wytrwałości, prześladowań, cierpień, jakie mnie spotkały w Antiochii, w Ikonium, w Listrze. Jakież to prześladowania zniosłem – a ze wszystkich wyrwał mnie Pan! (2 Tym 3.10-11).
Tymoteusz musiał mieć wtedy około dwudziestu lat. W każdym razie, kiedy Paweł odwiedził Listrę powtórnie około cztery lata później (Dz 16.1-3), Tymoteusz był już ochrzczonym wiernym o ugruntowanej pozycji. Być może młody Tymoteusz, będąc świadkiem całkowitego oddania Pawła dla wiary w czasie jego pierwszej wizyty w Listrze, pomimo że cierpiał tam zaciekłe prześladowanie, został ochrzczony przez Pawła w czasie tej pierwszej wizyty, a chrzest ten nie został w Dziejach Apostolskich odnotowany.

Konieczność chrztu

Chrzest zgodnie z Biblią jest absolutnie niezbędny dla zbawienia i polega na całkowitym zanurzeniu w wodzie osoby, która usłyszała i uwierzyła w ewangelię. W Rz 6 Paweł wyjaśnia, że chrzest symbolizuje pogrzebanie starego człowieka i zmartwychwstanie do nowego życia nowego wiernego, chrześcijanina. Jeśli Paweł ochrzcił Tymoteusza w Listrze osobiście w czasie owej pierwszej podróży misyjnej, nadaje to nowego znaczenia jego różnym późniejszym określeniom Tymoteusza jako jego własnego syna w wierze (1 Kor 4.17; Fil 2.22; 1 Tym 1.2). Tymoteusz poświęcił resztę swego życia na głoszenie i zachęcanie wiernych i podobnie jak Paweł, był więziony z powodu swej wiary. Był on dobrym towarzyszem i współpracownikiem Pawła i był przy nim, kiedy apostoł pisał wiele z listów zawartych w Nowym Testamencie do wielu osób i eklezji. Paweł napisał swój ostatni list właśnie do Tymoteusza.

Podsumowanie i nauka na dziś

Pomimo że Boża zapowiedź tycząca się zbawienia pierwotnie została zaofiarowana narodowi żydowskiemu na wieczność, Bóg od początku zamierzył, że będzie ono mogło być udziałem wszystkich narodów świata. Zostało to przyrzeczone Abrahamowi około 2000 r. przed Chr. Paweł był tym pierwszym człowiekiem, którym posłużył się Bóg, by zanieść ewangelię wielu innym narodom, nie tylko Żydom – dobra nowina o przyjściu Bożego królestwa na ziemię jest kwestią przyszłości, nawet obecnie. Miejsce w tym królestwie i dar życia wiecznego w nim były zawsze prawdziwą nadzieją chrześcijan i nadzieją ludzi takich jak Abraham oraz Dawid w erze przedchrześcijańskiej.
W ciągu minionych wieków Bóg wzywał ludzi do poznania Jego planu odnośnie świata i jeśli odpowiedzą właściwie na to wezwanie, do bycia częścią tego planu. Wiara w ewangelię, a następnie chrzest są niezbędnym wymogiem wobec tych, którzy mają znaleźć się w Bożym królestwie. Konieczne jest także uformowanie charakteru, który spodoba się Bogu, a elementem tego procesu będą cierpienie oraz różne przeciwności, co powiedzieli nam zarówno Jezus , jak i Paweł, i ukazali w swoim własnym życiu. Ci dwaj ludzie wielkiej wiary uczą nas, że obecne życie nie jest końcem istnienia, lecz okazją, by odpowiedzieć na wezwanie Boga i przygotować się na czekającą nas nagrodę w Bożym królestwie na ziemi.

Martin Southgate
Kent, UK